القرآن» تبدیل کرد و جَعَل نزد معتزلیان به معنای خَلَق است. وی نویسنده ای پرکار بود که تألیفات بسیاری دارد؛ ازجمله: الفائق فی غریب الحدیث، اساس البلاغه در لغت، شرح لامیّه العرب از شنفری، شقائق النّعمان فی حقایق النّعمان در فضایل ابی حنیفه النّعمان، اطواق الذهب در پندیات، شرح کتاب سیبویه، دیوان خطب، دیوان رسائل و دیوان شعر. از اشعار اوست که در رثای استاد نحو خود، ابومضر منصوربن جریر ضبّی سروده است:

«بسا گوینده ای که می پرسد: این مرواریدها چیست که رشته رشته از چشمانت فرو می ریزند ؟ در پاسخ می گویم: مرواریدهایی هستند که ابومضر، گوشم را با آن انباشته است و اکنون از چشمانم فرو می غلتند».

همچنین زمخشری کتابی با عنوان کتاب الجبال و الاماکن و المیاه نوشته است. این کتاب به صورت فرهنگنامه ای است که جایگاه اماکن جغرافیایی جزیره العرب را مشخص کرده است، و نیز کتابی با نام المفصل فی النحو، مقدمه الادب که برای ابوالمظفر اتسز خوارزمشاه تألیف کرده است، الفائق فی غریب الحدیث، المستقصی من الامثال که فرهنگنامه مثل های عربی است، نوابغ الکلم در لغت، مقامات زمخشری و جز آن. وی در جرجانیه خوارزم در 71سالگی درگذشت. 3

زینبی (شرف الدین)

ابوالقاسم، علی بن طراد بن محمدبن علی زینبی شرف الدین هاشمی. او وزیری دانشمند، سیاستمداری دانا به اداره و تدبیر مملکت، ژرف اندیش، تیزبین، صاحب نظر، باهوش و شجاع بود. مستظهر باللّه، خلیفه عباسی، منصب نقیب النقبایی به او محول کرد و وی را به قرشی ذوالفخرین ملقب نمود. در دوران راشد، خلیفه عباسی به وزارت برگزیده شد و او مسئولیت بیعت با خلیفه را بر دوش گرفت و پس از کشته شدن خلیفه در سال 532ق، مقتفی، او را وزیر خود گردانید؛ سپس میان آن دو تیرگی پدید آمد و از منصب وزارت استعفا داد و خانه نشین گردید و به عبادت روی آورد تا آنکه در بغداد، در 76 سالگی مرگ او فرارسید. 4

اسفرایینی (ابوالفتوح)

محمدبن فضل بن محمد اسفرایینی، معروف به ابن معتمد. وی واعظ، متکلم و اشعری مذهب بود. در بغداد به وعظ پرداخت و در مواعظ خود در دفاع و اظهار مذهب خود، راه مبالغه پیش گرفت، به گونه ای که آشوبی بزرگ میان حنبلیان و اشعریان برانگیخت. او را از بغداد بیرون کردند. مدتی به دور از بغداد بود؛ سپس به بغداد بازگشت و عقیده خود را رواج می داد و با نکوهش حنبلیان، آشوب به پا می کرد. دوباره او را از بغداد بیرون کردند. وی را در اقامت اجباری در شهرش ملزم کردند و در بسطام از شهرهای خراسان درگذشت. او آثاری در اصول فقه و تصوف نوشت. 5

فولک پنجم (Foulque V)

او پسر فولک چهارم، امیر فرانسوی، است. در سال 526ق / 1131م با «ملیسند» (Mylsind) دختر بالدوین دوم، پادشاه بیت المقدس، ازدواج کرد و به پادشاهی بیت المقدس برگزیده شد و بر اثر سقوط از اسب جان سپرد. 6

پی نوشت ها:

[1] پنج شنبه اول محرم 538ق / 15 ژوئیه 1143م؛ شنبه 22 جمادی الثانی 538ق / اول ژانویه 1144م.

[2] فروخ، تاریخ الادب العربی، ج5، ص237؛ الاعلام، ج8، ص22.

[3] وفیات الاعیان، ج5، ص168؛ البدایه و النهایه، ج12، ص219؛ معجم الادباء، ج7، ص147؛ النجوم الزاهره، ج5، ص274؛ قفطی، انباه الرواة، ج3، ص265؛ شذرات الذهب، ج4، ص118؛ تاریخ ابن اثیر، ج11، ص97؛ فروخ، تاریخ الادب العربی، ج3، ص277؛ زیدان، تاریخ آداب اللغه العربیه، ج3، ص48؛ تاریخ الادب الجغرافی، ج1، ص317.

[4] تاریخ ابن اثیر، ج11، ص97؛ شذرات الذهب، ج4، ص117؛ العبر، ج4، ص104؛ النجوم الزاهره، ج5، صص258 و 273؛ الاعلام، ج5، ص109.

[5] شذرات الذهب، ج4، ص118؛ تاریخ ابن اثیر، ج11، ص96.

[6] موسوعه لاروس، «فولک پنجم».

539 ق / 1144 ـ 1145م1

رویدادها

موصل: کشته شدن نصرالدین جقر، جانشین عمادالدین زنگی، در موصل و گماشته شدن زین الدین علی پسر بکتکین به جای وی.

دولت ارتقیان در قلعه کیفا و آمد: درگذشت رکن الدوله داوود پسر سقمان و جانشینی پسرش فخرالدین ابوالحارث قرا ارسلان.

وقایع نظامی

چیرگی مسلمانان بر رها: عمادالدین زنگی بر رها و سروج و دیگر اماکن واقع در ناحیه شرقی فرات که در تصرف صلیبیان بود، چیره شد.

چیرگی بر رها (ادیسا) سبب آغاز جنگ صلیبی دوم شد.

اندلس، قیام بر ضد مرابطون: شورش ابوالقاسم احمدبن قسی از اهالی شهر شلب بر ضد مرابطون و چیرگی وی بر قلعه های مارتله، شلب و یابره، و تأسیس حکومتی به ریاست او. این شورش، قیام های دیگری در پی داشت که در بلنسیه، مالقه و قرطبه به وقوع پیوست و ابوزکریا فرمانده بزرگ مرابطون نتوانست این قیام ها را