ابن میمون کوفی

ابوالغنایم، محمدبن علی بن میمون کوفی. وی محدثی نامور و قاری ای برجسته بود. به شهرهای بسیاری برای شنیدن حدیث سفر کرد. او خاتم محدّثان کوفه بود. 4

ابوالحسن بن الحاج

ابوالحسن، جعفربن ابراهیم بن احمد معافری، اهل «لورقه» بود. شاعری نیکوسرا که به زیبایی و با اسلوبی استوار شعر می گفت. در اشعارش پند و حکمت می گنجاند. بنی عباد را که دورانشان رو به پایان بود و خورشیدشان در حال غروب، ستود؛ ولی بهره ای از آنان نبرد. شعر زیر درباره بنی عباد از اشعار اوست:

«از دنیا و دهش مردمش انتظاری نداشته باش: آن گاه که نیکی و بخشش از خاندان عباد رخت بست. من سه ماه مهمان بنی عباد بودم؛ بدون هیچ پذیرایی، آن گاه بدون توشه بازگشتم». 5

برسق بن برسق

امیری از امیران ترک که در آغاز قرن ششم هجری، نقش برجسته ای در سیاست بازی کردند. پدرش برسق، منصب شحنگی بغداد (نائب السلطنه) را بر عهده داشت و پس از مرگ پدر، وظیفه او را بر عهده گرفت. آن گاه منصب دربانی و حاجبی سلطان برکیارق سلجوقی (متوفای 498ق) را عهده دار شد و چون سلطان بر کیارق درگذشت، برادرش محمد به جای وی بر تخت نشست و برسق را به ولایت همدان گماشت؛ سپس در نبرد با طغتکین، حاکم دمشق، او را فرمانده سپاه کرد؛ زیرا طغتکین از یک سو هم پیمان صلیبیان شده بود و از سوی دیگر به ترور امیر مودودبن تونکین، حاکم موصل در سال 507ق متهم شده بود. وی در درگیری با صلیبیان در «تل دانیث» شکست خورد و سپاهش پراکنده شدند، و پس از اندک زمانی درگذشت. 6

بغوی فراء

ابومحمد، حسین بن مسعودبن محمد، معروف به فرّاء یا ابن فراء و ملقب به محیی السنه. وی منسوب به بغا، روستایی در خراسان است. در فقه شافعی، کتاب التهذیب، در تفسیر، کتاب معالم التنزیل در حدیث و فقه، شرح السنه، مصابیح السنه، الجمع بین الصحیحین و جز آن را تألیف کرد. سنش از هشتاد متجاوز بود که در مروروز از دنیا رفت. 7

سمعانی

ابوبکر، محمدبن منصوربن عبدالجبار تمیمی سمعانی مروزی،
بزرگ شافعیان در مرو، فقیه، محدث و آشنا به تاریخ و علم انساب بود. کتاب هایی در حدیث و موعظه تألیف کرده است. او، پدر عبدالکریم سمعانی (متوفای562ق) صاحب کتاب الانساب است. 8

کلوازانی

ابوالخطاب، محفوظ بن احمدبن حسن کلوازانی، منسوب به کلوازی از توابع بغداد است. فقیه حنبلی و پیشوای حنبلیان در روزگار خود بود. عبدالکریم سمعانی، صاحب کتاب الانساب (متوفای 562 ق) نقل کرده است: استفتایی در قالب دو بیت شعر به دست ابوالخطاب رسید و آن دو بیت این است: «به امام ابوالخطاب بگویید: مسئله ای از شما پرسیده اند که جز شما امید پاسخ گویی از کس دیگر نمی رود: مردی قصد نماز کرد. پری چهره ای در مقابل دیدگانش نمایان شد. وظیفه او چیست ؟». ابوالخطاب در پشت آن برگه، پاسخ آن را نوشت: «به ادیبی که با این مسئله روبرو شده است، بگویید: هنگامی که به این مسئله گوش فرا دادم، شادمان شدم. آن کسی که او را از عبادت بازداشته است، دوشیزه زیبایی است که او را واله و شیدا کرده است. اگر توبه کند آن گاه عبادت خود را قضا کند. رحمت خدا شامل کسی که از روی شیدایی نافرمانی کرده است می شود».

کلوازانی اشعاری دارد؛ ازجمله: «اگر روزگار به من ستم روا داشت و مرا در تنگی و سختی افکند، در عوض من با دگرگونی و حوادث روزگار آشنا شدم، و بدین وسیله دوستم را از دشمنم بازشناختم».

وی در 78 سالگی درگذشت و در بغداد به خاک سپرده شد. 9

منصوربن مسلم

ابونصر، منصوربن مسلم بن علی بن محمد تمیمی حلبی، مشهور به دمیک و ابن ابی الخرجین. وی در حلب زاده شد و در همان جا نشو و نما یافت و دانش آموخت؛ سپس به شام رفت و در 63 سالگی در همان جا از دنیا رفت. ابونصر، نحوی، شاعر و از دانشمندان بود. به آموزش کودکان اشتغال داشت و در ادبیات عرب مهارتی تام داشت. کتابی به نام اعراب الحماسه در رد ابن جنی نوشت و با این کتاب، ژرف نگری خود را در ادبیات عرب نشان داد. وی اشعاری دارد که بیشتر آن را غزلیاتی تشکیل می دهد که نمایانگر احساس لطیف و ظرافت طبع اوست. از میان آن غزلیات، غزلی سوزناک است که در آن، غربت خود را یادآور می شود و از دوری وطن می نالد و آرزوی نوشیدن جرعه ای از آب