گفتار اوّل: حق، حقوق، تکليف، حکم

الف: معناي حقوق

واژه «حقوق» معاني گوناگوني دارد، ولي چند معني آن بيش‌تر مورد گفتگو است:

1ـ حقوق به معناي مجموعه‌ي مقرّرات حاکم بر روابط اجتماعي. به تعبيري ديگر، مجموعه‌ي بايدها و نبايدهايي که اعضاي يک جامعه ملزم به رعايت آن‌ها مي‌باشند و دولت ضمانت اجراي آن‌ها را بر عهده دارد.

2ـ حقوق به معناي علم حقوق: مقصود از حقوق در اين مفهوم، دانشي است که به تحليل قواعد حقوقي و سير تحوّل آن‌ها مي‌پردازد.

3ـ حقوق، جمع حق: در هر نظام حقوقي براي تأمين سعادت اجتماعي و فردي انسان و جلوگيري از هرگونه تجاوز و تعارض، امتيازها و قدرت‌هاي قانوني مشخصي اعتبار مي‌شود که به هر يک از آن‌ها اصطلاحاً «حق» مي‌گويند و مجموع آن‌ها را حقوق مي‌نامند.

حقوق به اين معنا، مجموعه‌اي از امتيازات فردي يا گروهي شناخته شده در جامعه است که ناشي از قوانين و مقرّرات حاکم بر آن مي‌باشد و قراردادي و وضعي است .[1]

[1] . ر.ک: دکتر محمد جعفر جعفري لنگرودي, مقدمه عمومي علم حقوق: 12 ـ 13؛ مصطفي دانش پژوه, قدرت‌الله خسروشاهي, فلسفه حقوق: 16 ـ 17؛ محمدعلي آقايي, اصطلاحات حقوقي: 14.