فهرست مطالب

مقدّمه معاونت پژوهش

پيش‌گفتار

اهميت فقه و جايگاه فقها

فقه شيعه، به مثابه ميراثي پُرمايه

ضرورت بررسي احکام و حقوق کودک در فقه

مسئوليت خطير نسبت به کودکان

درباره کتاب حاضر

اهداف در تأليف اين کتاب

مشخصات اين کتاب

نحوه تدوين مباحث کتاب

ساختار کتاب

فصل اوّل

کليات

گفتار اوّل: حق، حقوق، تکليف، حکم

الف: معناي حقوق

ب: معناي حق

ج: مفهوم تکليف و شرايط آن

د: مفهوم و معناي حکم

هـ: اقسام حکم

و: افتراق حق با حکم

گفتار دوّم: کودک (صغير)، حجر

1. کودک در لغت

2. کودک در فقه

3. کودک (صغير) در حقوق مدني

4. کودک در کنوانسيون حقوق کودک

5. مراحل سنين کودک در فقه

6. کودک مميّز

7. تحقيق در اين مسأله

8. حجر در لغت و اصطلاح فقهي

9. اقسام حجر

10. موجبات حجر

11. حجر در حقوق مدني

12. حجر حمايتي و حجر سوء ظنّي

13. ادلّه فقهي حجر کودک

14. مبناي حقوقي حجر کودک

گفتار سوّم: بلوغ

1. اهميت تحقيق در مورد بلوغ

2. بلوغ در لغت و فقه و حقوق

3. علائم بلوغ

4. علامت اوّل: احتلام

5. ادلّه فقهي علامت بودن احتلام

6. مباحث مطرح شده در ذيل علامت اوّل

7. علامت دوّم: انبات (رويش موي خشن)

8. علامت سوّم: سن بلوغ

9. ادلّه فقهي معيار سن بلوغِ پسران

10. ادلّه فقهي معيار سن بلوغ دختران

11. علامت چهارم و پنجم در بلوغ دختران

12. تحقيق در سن بلوغ دختران

13. ترجيح ديدگاه مشهور فقها

گفتار چهارم: رشد

1. رشد در لغت

2. رشد در اصطلاح فقها

3. ادلّه ديدگاه فقها در مورد رشد

4. تحقيق در مفهوم رشد

5. اعتبار ملکه‌ي نفساني

6. اعتبار عدالت در تحقّق رشد

7. رشد در حقوق مدني

8. سفيه در لغت و اصطلاح

9. حکم فقهي سفيه

10. احراز رشد

11. وقت آزمايش

12. اثبات رشد

13. مقايسه رفع حجر در فقه با حقوق موضوعه

فصل دوّم

احکام کلّي مسئوليت در برابر کودک

گفتار اوّل: ولايت بر کودک

1. ولايت در لغت و اصطلاح

2. انواع ولايت در فقه

3. انواع ولايت در حقوق مدني

گفتار دوّم: احکام وصيت نسبت به کودک

1. وصيّت در لغت و اصطلاح

2. وصيّت در اصطلاح حقوق مدني

3. شرط بودن بلوغ در وصي

4. وصي در حقوق مدني

گفتار سوّم: ولايت حاکم، قضات، و عدول مؤمنين بر کودکان فاقد سرپرست

الف: ولايت حاکم اسلامي بر کودکان بي‌سرپرست

ب: ادلّه فقهي ولايت حاکم بر ايتام

ج: ولايت حاکم در حقوق مدني

د: ولايت قضات بر کودکان بي‌سرپرست

هـ: ادلّه فقهي ولايت قضات بر کودکان بي‌سرپرست

و: ولايت يا اختيارات قاضي (دادگاه) در حقوق مدني

ز: ولايت و اختيارات قيّم در فقه و حقوق

ح: دادگاه صالح براي نصب قيّم

ط: ولايت عدول مؤمنين بر ايتام و کودکان بي‌سرپرست

گفتار چهارم: شرايط و محدوده ولايت و پايان آن

الف: شرايط اعمال ولايت

ب: ادلّه فقهي اعتبار مصلحت در اعمال ولايت

ج: رعايت مصلحت کودک در حقوق مدني

د: پايان ولايت، وصايت و قيمومت

فصل سوم

مستحبات ازدواج يا رعايت حقوق کودک قبل از ولادت و در دوران حمل

گفتار اوّل: زمينه‌سازي جهت رعايت حقوق کودک قبل از ازدواج

1. طرح مسأله

2. بهترين بنيان در اسلام

3. حقّ داشتن پدر و مادر شايسته

4. زمينه‌هاي رعايت حق کودک قبل از ازدواج

5. ازدواج مکروه

6. نتيجه‌گيري از مباحث گذشته

7. پاسخ به يک پرسش

8. شرايط انعقاد نطفه و تشکيل جنين

گفتار دوّم: احکام جنين و رعايت حقوق کودک پيش از تولّد

1. تغذيه مادر در ايّام بارداري

2. اضطرار به خوردن غذاي حرام

3. حق حيات جنين

فصل چهارم

حقوق کودک بعد از ولادت

گفتار اوّل: انجام امور اعتقادي و مذهبي بعد از تولّد نوزاد

1. تجاوز به حقوق کودکان قبل از ظهور اسلام تا به امروز

2. غسل نوزاد

3. گفتن اذان و اقامه در گوش نوزاد

4. کام‌برداري

5. تراشيدن سر نوزاد در روز هفتم

6. عقيقه براي نوزاد

7. شرايط عقيقه

8. وليمه در تولّد کودک

9. حق داشتن نام شايسته

10. بهترين نام‌ها

11. بدترين نام‌ها

12. مقايسه حق اسم براي کودک در اسلام با کنوانسيون حقوق کودک

13. ختنه نوزاد پسر

14. جواز تأخير ختنه تا زمان بلوغ

15. وجوب ختنه بعد از بلوغ

16. دعا در وقت ختنه

17. استحباب تبريک و تهنيت در تولّد نوزاد

18. اهميت سنّت تبريک تولّد نوزاد

گفتار دوّم: رعايت حق کودک در نسب و هويت

1. مفهوم نسب در لغت، فقه و حقوق

2. حق ثبت نسب

3. وجوب ثبت نسب نوزاد بر والدين

4. نتيجه

5. وجوب اقرار و اعتراف به نسب

6. اثبات نسب در نکاح صحيح

7. دليل ديدگاه فقيهان

8. تعميم حکم در ازدواج موقّت

9. شرايط اثبات نسب

10. شرايط تحقّق و اثبات نسب در حقوق

11. آثار الحاق کودک به والدين

12. چند فرع فقهي در ارتباط با نسب کودک

گفتار سوّم: نسب ناشي از شبهه و زنا

الف: نسب ناشي از وطيِ به شبهه

ب: نسب ناشي از زنا

گفتار چهارم: تلقيح مصنوعي

1. مفهوم تلقيح در لغت و اصطلاح

2. جواز تلقيح مصنوعي در بعضي از صور

3. حرمت تلقيح با نطفه مرد بيگانه

4. دلايل فقهي اين ديدگاه

5. نسب در تلقيح مصنوعي

6. ادلّه تحقق نسب در تلقيح مصنوعي

7. نسب ناشي از لقاح مصنوعي در حقوق مدني

8. تذکر چند مطلب

9. انتقاد صاحب‌نظران حقوقي از تلقيح مصنوعي

گفتار پنجم: اقرار به نسب (اقرار به پدري)

1. طرح مسأله

2. شرايط نفوذ اقرار به نسب در فقه

3. شرايط نفوذ اقرار به نسب در حقوق مدني

4. عدم فرق بين پدر و مادر در اقرار به نسب

5. انکار نسب بعد از اقرار

6. تذکر چند مطلب

فصل پنجم

احکام لقيط (گمشده) و تبنّي (فرزندخواندگي)

گفتار اوّل: احکام لقيط

1. مفهوم لقيط در لغت و اصطلاح

2. شرايط ملتقط

3. وظايف ملتقط

4. احکام لقيط

5. وارث لقيط

گفتار دوّم: احکام تبنّي (فرزندخواندگي)

1. مفهوم تبنّي

2. حرمت تبنّي

3. ادلّه حرمت تبنّي

4. عدم اثبات نسب با تبنّي

5. پرسشي درباره تبنّي

6. تأکيد اسلام به نگهداري از اطفال بي‌سرپرست

7. محرميّت اطفال مجهول النسب با خانواده‌هاي سرپرست

8. فرزندخواندگي در حقوق مدني

9. آثار حکم سرپرستي، حضانت و ولايت

فصل ششم

احکام و حقوق کودک در تغذيه، رضاع و نفقه

گفتار اوّل: حق کودک در تغذيه با شير مادر

1. اهميت شير مادر

2. نمونه‌هايي از آيات و روايات در اهميت شير مادر

3. فوايد شير مادر

4. حق تغذيه کودک در کنوانسيون حقوق کودک

گفتار دوّم: احکام فقهي شير دادن به نوزاد (رضاع)

الف: وجوب شير‌دادن مادر به نوزاد

ب: عدم وجوب شير دادن بر مادر

ج: حق تقدّم مادر در شير دادن به نوزاد

د: استحقاق مادر براي گرفتن اجرة المثل شير دادن

هـ: مدّت شيرخوارگي وچگونگي آن

و: شيرخوارگي بيش از دو سال

ز: حق تغذيه کودک با شير مادر در حقوق مدني

ح: شيرخوارگي و ايجاد محرميت و قرابت

ط: ادلّه فقهي ايجاد قرابت با شيرخوارگي

ي: شرايط پيدايش قرابت رضاعي و محرميّت با رضاع

ک: احکام مترتّب بر رضاع

ل: قرابت رضاعي در حقوق مدني

گفتار سوم: کودک و حق نفقه

1. نفقه در لغت و اصطلاح

2. وجوب نفقه کودک بر والدين

3. ادلّه وجود نفقه کودک بر والدين

4. نفقه نوه و نتيجه

5. استحباب تأمين نفقة اولاد اقارب

6. ترتيب وجوب نفقه

7. شرايط انفاق کننده و مستحق انفاق

8. وجوب کسب در آمد براي تأمين نفقه اولاد

9. پايان زمان وجوب نفقه

10. مقدار نفقه

11. ترتيب در پرداخت نفقه

12. الزام به انفاق

13. نفقه کودک در حقوق مدني

14. شرايط منفق عليه و انفاق کننده در حقوق مدني

15. مقدار نفقه در حقوق مدني

16. متقابل بودن نفقه اقارب

17. الزام به انفاق نفقه اقارب

گفتار چهارم: نفقه کودکان بي‌سرپرست، يتيم و فقير

الف: طرح مسأله

ب: زکات اموال

ج: زکات فطره

د: انواع کفّارات

هـ: انفال

و: خراج وجزيه

ز: خمس در‌آمدها

ح: صدقات مستحبي

فصل هفتم

حضانت، تعليم و تربيت کودک

گفتار اوّل: حق حضانت

1. حضانت در لغت و اصطلاح فقه

2. وجوب حضانت

3. ماهيت حضانت (حق يا تکليف)

4. تعيين اولويت در حضانت اطفال

5. ادلّه فقهي اين نظريه

6. حضانت طفل در صورت فوت پدر يا مادر

7. ادلّه اين ديدگاه

8. حضانت کودک در صورت فوت والدين

9. شرايط حاضن

10. سلب حضانت از دارنده‌ي اولويت

11. حق ملاقات طفل در مدّت حضانت

12. اجرت حضانت

13. پايان زمان حضانت

14. ادلّه فقهي اين ديدگاه

15. مراقبت و نظارت بر نوجوانان

16. مسائل مربوط به حضانت در حقوق مدني

گفتار دوّم: حق تعليم و تربيت

1. تربيت در لغت

2. تعريف تربيت

3. تربيت در اصطلاح فقه و حقوق

4. تعليم در لغت

5. تعريف تعليم

6. تعليم در اصطلاح فقها

7. اهميت تعليم و تربيت در اسلام

8. اهميت تعليم و تربيت در دوران کودکي

9. سفارش اولياي دين به تعليم و تربيت در دوران کودکي

10. اقسام تربيت

11. حکم تعليم و تربيت

12. ادلّه وجوب تعليم و تربيت

13. اشتراک مادر با پدر در ولايت بر تربيت فرزندان

14. استحباب تعليم و تربيت در بعضي امور

15. ياد آوري چند مطلب

16. فضيلت تربيت و پرورش ايتام

17. روايات وارد شده در فضيلت تربيت ايتام

18. ولايت حاکم مشروط به نبودن پدر و مادر

19. ولايت عدول مؤمنين بر تربيت ايتام

20. تربيت کودک در حقوق مدني

21. تربيت کودک در اعلاميه جهاني و کنوانسيون حقوق کودک

22. مقايسه تعاليم اسلام با اعلاميه جهاني و کنوانسيون در تربيت کودک

فصل هشتم

عوامل و شيوه‌هاي مؤثر در تعليم و تربيت کودکان و اولويت‌هاي آن

گفتار اوّل: عوامل و شيوه‌هاي مؤثر در تعليم و تربيت کودکان

1. طرح مسأله

2. مراحل تعليم و تربيت

3. احياي شخصيت کودک

4. عوامل احياي شخصيت در کودک

5. اظهار مهرباني و عطوفت نسبت به کودکان

6. اجتناب از افراط در محبّت به کودک

7. والدين الگوي تربيتي کودکانند

8. عادت دادن کودکان به رفتار پسنديده

9. ارزش‌هايي که عادت به آن‌ها توصيه شده است

10. تربيت با موعظه

11. آداب موعظه

12. تربيت با تشويق

13. نمونه هايي از تشويق، در قرآن و احاديث

14. فوايد تشويق

15. آداب تشويق

16. تربيت با بيان قصّه

17. تربيت با ايجاد مسابقه بين کودکان

18. تربيت با امرونهي به کودک

19. تربيت با قهر و دوري از کودک

20. تربيت با تنبيه و تأديب کودک

گفتاردوّم: اولويت‌هاي تعليم و تربيت اسلامي نسبت به کودکان

1. تعليم و تربيت در جهت ايمان به آفريدگار جهان

2. اثر ايمان به خدا در وجود کودک

3. معرفت و محبت پيامبر(صلي الله عليه وآله) و خاندان او

4. آموزش قرآن کريم

5. آموزش احاديث پيامبر(صلي الله عليه وآله) و خاندان او

6. آموزش فرائض ديني

7. آموزش مستحبات و ترغيب به انجام آن‌ها

8. توصيه به دعا براي فرزندان

9. آموزش علوم مختلف

10. آموزش نيازهاي جامعه اسلامي

11. آموزش فنون رزمي و آمادگي‌هاي جسماني

گفتار سوّم: تربيت کودکان نسبت به آداب ضروري

1. ادب نظافت

2. ادب غذا خوردن

3. تربيت کودک به آداب اجتماعي

4. مشورت با نوجوانان

5. کمک به نوجوانان در انتخاب دوست

6. افراد شايستهِ دوستي براي فرزندان

7. عدالت و مساوات در بين اطفال

8. آموزش کودکان در قانون اساسي و ديگر قوانين

9. آموزش کودک در اعلاميه جهاني و پيمان‌نامه حقوق کودک