ابوسهل ـ نوبختی (زنده در عصر هارون الرشید)

ابوسهل بن نوبخت نوبختی فارسی.

وی ایرانی بود. پدرش نوبخت که در خدمت منصور عباسی (خلافت 136 ـ 158 هـ ) بود، در اواخر عمر به امر منصور پسر خود را به جای خویش گماشت. گویا نوبخت جز این پسر، فرزند دیگری نداشته، چه نسب عموم بنی نوبخت به همین ابوسهل منتهی می شود. گفته شده که نام ابوسهل در آغاز خرشاذ ماه طیماذا ماما بادا خسرو ابهمشاذ بود، منتها چون منصور نامش را نپسندید، کنیه ابوسهل را برای او انتخاب کرد و از آن پس به ابوسهل شهرت یافت.1 ولی الندیم و قفطی نامش را فضل دانسته اند.2

ابوسهل از زمان بنای بغداد به سال 144 هـ در خدمت منصور بوده و به اشاره خلیفه از روی احکام نجومی آینده بغداد را درخشان تخمین زده و گفته است که هیچ خلیفه ای در آن به مرگ عادی نخواهد مرد.3 تا سال مرگ منصور (158 هـ ) همه وقت در خدمت او می زیست و از ندیمانش به شمار می رفت و نزدیک به 35 سال از عمر خود را در خدمت خلفای آغازین بنی عباس تا هارون الرشید (خلافت 170 ـ 193 هـ ) گذرانده و بیشتر در بیت الحکمه یا خزانة الحکمه، مرکز اجتماع ایرانی ها و شعوبیه به سر می برد.4 وی از متکلمان5 و منجمان ایرانی این دوره، و در زمره مترجمان کتب فارسی پهلوی به عربی قرار داشت و بسیاری از کتاب های فارسی را به عربی ترجمه کرد و خود در نجوم از اطلاعات و دانش های عهد ساسانی بهره داشت.6 الندیم هفت کتاب زیر را از او نام می برد: کتاب النهمطان فی الموالید کتاب الفال النجومی کتاب الموالید کتاب تحویل سنی الموالید کتاب المدخل کتاب التشبیه والتمثیل کتاب المنحل من اقاویل المنجمین فی الاخبار والمسائل والموالید وغیرها.7

تاریخ دقیق درگذشت وی معلوم نیست، ولی گویا در اوایل خلافت هارون فوت کرده، زیرا از این تاریخ به بعد دیگر از او ذکری به میان نیامده است،8 اگرچه برخی حیات وی را طولانی و تا پیش از سال 193 هـ دانسته اند.9

پی نوشت ها

[1] ـ خاندان نوبختی 10ـ11 تاریخ مختصر الدول 111.
[2] ــ الفهرست (الندیم) 333 تاریخ الحکماء 255.
[3] ــ معجم البلدان 1/460.
[4] ــ خاندان نوبختی 11ـ13.
[5] ــ تاریخ الحکماء 255.
[6] ــ الفهرست (الندیم) 333.
[7] ــ همان.
[8] ــ خاندان نوبختی 13.
[9] ــ معجم المؤلفین 8/72.*

دیگر منابع: اعیان الشیعه 2/360 و 8/410 الموشح 161 و 333 لغت نامه دهخدا 1/460 نامه دانشوران ناصری 6/232.

ابوشداید ـ فزاری (م145 هـ )

ابوشداید فزاری اهل مدینه و شاعری هجّاء بود و در هجو دیگران شعر می سرود1 که برخی از آنها را ابوالفرج در اغانی آورده است.2 به گفته الندیم، مجموع سروده های او حدود بیست برگ بوده3 که سزگین از آن به عنوان دیوان یاد کرده است.4 طبری گوید که ابوالشداید فزاری در واقعه قیام محمد بن عبدالله بن حسن در مدینه به سال 145 هـ و بروز جنگ و درگیری میان او و عیسی بن موسی بن محمد، سردار منصور عباسی، به دست لشکریان عیسی بن موسی کشته شد و سرش از تن جدا گردید.5

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ التراث العربی 2/4/265.
[2] ــ الاغانی 16/243.
[3] ــ الفهرست (الندیم) 185.
[4] ــ تاریخ التراث العربی 2/4/265.
[5] ــ تاریخ الطبری 7/598.*

دیگر منابع: الاغانی 20/2.

ابوشهاب ـ خیاط (قرن سوم هجری)

از خاندان ابان بن عبدالحمید بن لاحق رقاشی، و دارای بیست ورقه شعر می باشد.1 در کتاب اغانی از مخاصمه حسین بن ضحاک با ابوشهاب و اشعار وی سخن رفته است2 که با توجه به زمان آنها به نظر می رسد همین ابوشهاب خیاط باشد. از آنجا که مرگ ابان لاحقی را حدود 200هـ نوشته اند3 و ابن ندیم هم که از او یاد کرده، در سال 377 هـ کتابش را به پایان برده است، پس ابوشهاب را می توان از شعرای قرن سوم به شمار آورد. گفتنی است دو تن از محدثان شهرت ابوشهاب خیاط (حناط) دارند: ابوشهاب خیاط کبیر که نامش موسی بن نافع اسدی هذلی بصری است و ابوشهاب خیاط صغیر که نامش عبدربه بن نافع کنانی کوفی است و ساکن مدائن بود و در سال 172 هـ در موصل درگذشت.4 احتمال دارد مؤلف مورد نظر با یکی از این دو متحد باشد.