بلاد مختلف کرد، ولی عمدتاً در مدینه و مکه اقامت داشت.4 عکرمه دانش خویش را از بزرگانی چون امام علی و امام حسن مجتبی(علیهما السلام)، عائشه، ابن عباس و جابر بن عبدالله انصاری فرا گرفته و از ایشان روایت کرده است.5 وی از شاگردان برجسته ابن عباس بود و از مفسران بنام روزگار خویش به شمار می رفت.6 ابوحاتم رازی می نویسد که اصحاب ابن عباس همگی ریزه خوار دانش تفسیر عکرمه اند.7 عکرمه دارای شاگردان بسیاری بوده که از وی بهره برده و تفسیر و حدیث آموخته اند. در برخی منابع بالغ بر سیصد نفر را از شاگردان او دانسته اند8 که از آن میان نام افرادی چون ایوب سختیانی، ثور بن یزید، خالد حذّاء و عاصم احول به چشم می خورد.9

عکرمه مسافرت های زیادی به سرزمین های اسلامی از جمله آفریقا، مصر، یمن، شام و خراسان داشته که در آنجا نیز به تبلیغ و تدریس فقه، حدیث و تفسیر پرداخته است.10 گفته شده که وی آگاه ترین مردم زمان خویش به فقه، حدیث و قرآن بود،11 ولی معتقد به آرای صفریّه ،پیروان زیاد بن اصفر از فرق پانزده گانه خوارج بود و مردمان آفریقا که از پیروان این مذهب هستند، آن را از عکرمه که مسافرتی به آن ناحیه داشته، فراگرفته اند.12 از عکرمه اثری به نام تفسیر القرآن بر جای مانده است.13 مشهور آن است که وی در هشتاد سالگی به سال 105 هـ در مدینه درگذشت.14 تاریخ های دیگری نیز برای مرگ او ذکر شده است.15

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ مدینة دمشق 42/124.
[2] ــ تهذیب الکمال 20/265.
[3] ــ تاریخ الاسلام 7/174.
[4] ــ تهذیب الکمال 20/270.
[5] ــ تاریخ مدینة دمشق 42/72 و 73.
[6] ــ سیر اعلام النبلاء 5/15.
[7] ــ الجرح و التعدیل 7/9.
[8] ــ الاعلام 4/244.
[9] ــ تاریخ مدینة دمشق 42/73.
[10] ــ تاریخ الاسلام 7/179.
[11] ــ الثقات 5/230.
[12] ــ تاریخ مدینة دمشق 42/121.
[13] ــ المنتظم 7/102.
[14] ــ التاریخ الکبیر 7/49 العبر 1/100 تهذیب الکمال 20/292.
[15] ــ تاریخ مدینة دمشق 42/144 و 145.*

دیگر منابع: تنقیح المقال 2/256 المعارف 457 مختصر تاریخ دمشق 17/152 منهج المقال 222 اختیار معرفة الرجال 455 الطبقات الکبری 2/385 حلیة الاولیاء 3/326 کشف الظنون 1/453.

علاقه ـ کلابی (زنده در 60 هـ )

علاقة بن کرسم (کرشم) کلابی از بنی عامر بن کلاب.

در زمان حکومت یزید بن معاویه (60 ـ 64 هـ ) می زیست و یزید وی را برای داستان سرایی و افسانه گویی خویش برگزیده بود.1 گفته اند که فردی نسب شناس، عالم به اخبار و حوادث کهن بود.2 وی تا پیش از سال 64 هـ زنده بود،3 اما پس از آن اطلاعی از او در دست نیست. کتاب الامثال اثر اوست که الندیم آن را دیده است.4

پی نوشت ها

[1] ـ الفهرست (الندیم) 102 تاریخ الادب العربی (بروکلمان) 1/261.
[2] ــ معجم الادباء 12/190.
[3] ــ معجم المؤلفین 6/293.
[4] ــ الفهرست (الندیم) 102.*

دیگر منابع: دائرة المعارف الشیعیة العامه 13/84.

علاّن ـ شعوبی (زنده در 218 هـ )

علاّن بن مقصود ورّاق شعوبی.

اصالتاً ایرانی بود و در بغداد سکونت داشت.1 وی به انساب و معایب و مفاخر افراد و قبایل عرب اطلاع گسترده ای داشت و از روایتگران مشهور اخبار و انساب عرب عصر خویش به شمار می رفت.2 علاّن گرایشات شعوبی داشت و قوم عجم را به عرب برتری می داد.3 او زمانی به برامکه پیوست و در بیت الحکمه برای هارون الرشید (خلافت 170 ـ 193 هـ )، مأمون (خلافت 198 ـ 218 هـ ) و برامکه به استنساخ کتاب ها4 پرداخت و بنا بر قولی، دکّانی داشت و به داد و ستد اشتغال داشت.5 تاریخ درگذشت علاّن در دست نیست، اما تا سال 218 هـ زنده بوده است.6 وی دارای آثار و تألیفات متعددی همچون الخلبه (الحلیه)، کتاب المیدان که در آن اعراب را هتک کرده و به معایب بسیاری از افراد و طوایف عرب پرداخته و الندیم همه را به تفصیل آورده است، کتاب فضائل کنانه، المناظره، فضائل ربیعه، نسب تغلب بن وائل و کتاب نسب النمر بن قاسط می باشد.7

پی نوشت ها

[1] ـ هدیة العارفین 1/666.
[2] ــ الفهرست (الندیم) 118.
[3] ــ لسان المیزان 4/187. 4 ـ الفهرست (الندیم) 118.
[5] ــ معجم الادباء 12/192. 6 ـ معجم المؤلفین 6/293.
[7] ــ الفهرست (الندیم) 118.

دیگر منابع: الاغانی 14/87 تاریخ التراث العربی 2/1/97.

علاء ـ باهلی (م 228 هـ )

ابوجهم علاء بن موسی بن عطیه باهلی بغدادی رقّی.

از جزئیات زندگی باهلی گزارشی نیامده است، ولی از عبدالعزیز بن