بود6و از راویان موثقی است که یک حدیث از امام صادق(علیه السلام)، و احادیث بسیاری از امام کاظم(علیه السلام)نقل کرده است.7 راویان متعددی از وی روایت کرده اند که از آن میان کسانی چون برادرش یعقوب بن یقطین، فرزندش حسین بن علی بن یقطین و محمد بن ابی عمیر را می توان نام برد.8او از دوستان ابوالعتاهیه، شاعر معروف بود و سالانه کمک مالی فراوانی به ابوالعتاهیه می نمود.9 وی فردی محدث، فقیه، متکلم و از بزرگان شیعه بود10 و نویسندگان شیعی بر این باورند که او به توصیه امام کاظم(علیه السلام)در دستگاه خلافت باقی ماند تا از ستمدیدگان پشتیبانی کند و یاور شیعیان باشد، از این رو بارها درباره مذهب و ارتباط او با امام کاظم(علیه السلام)به هارون سعایت شد، ولی گزندی به او نرسید.11 در مورد ایمان و پارسایی علی بن یقطین، روایات بسیاری آمده است از جمله اینکه امام کاظم(علیه السلام)بهشت را برای او تضمین کرده است.12 او دارای آثار و تألیفاتی نیز بوده که از آن جمله است: کتاب ما سئل عنه الصادق من امور الملاحم کتاب مناظرته للشاک بحضرة جعفر(علیه السلام)13 و مسائل عن ابی الحسن موسی بن جعفر(علیه السلام).14 سرانجام او به سال 182هـ در زمانی که امام کاظم(علیه السلام)زندانی بود، در بغداد درگذشت15 و محمد امین (خلافت 193 ـ 198 هـ ) بر جنازه اش نماز گزارد.16

پی نوشت ها

[1] ـ الفهرست (طوسی) 90.
[2] ــ اختیار معرفة الرجال 430.
[3] ــ تاریخ الطبری 8/410 و411.
[4] ــ اعیان الشیعه 8/371.
[5] ــ رجال الطوسی 354 رجال البرقی 48.
[6] ــ الفهرست (طوسی) 90.
[7] ــ رجال النجاشی 2/108.
[8] ــ جامع الرواة 1/609.
[9] ــ الاغانی 4/50.
[10] ــ دائرة المعارف بزرگ اسلامی 2/184.
[11] ــ اعیان الشیعه 8/371.
[12] ــ اختیار معرفة الرجال 269 و430 ـ 437.
[13] ــ الفهرست (الندیم) 279.
[14] ــ الفهرست (طوسی) 90.
[15] ــ رجال النجاشی 2/108 تنقیح المقال 2/315.
[16] ــ الفهرست (الندیم) 279 الفهرست (طوسی) 90.*

دیگر منابع: معجم رجال الحدیث 12/237 هدایة المحدثین 120 هدیة العارفین 1/667 فرهنگ زندگی نامه ها 1/829 معالم العلماء 64 الذریعه 19/21 مجمع الرجال 4/234 الوجیزه 75 رجال ابن داود 253 خلاصة الاقوال 91 نقد الرجال246.

علی ـ اثرم (م 230 هـ )

ابوالحسن علی بن مغیره اَثْرَم بغدادی.

اهل1 و ساکن بغداد2 بود و علوم ادبی را از ابوعبیده معمر بن مثنی و ابوسعید اصمعی فرا گرفت. زبیر بن بکّار، حسن بن مکرم و احمد بن ابی خیثمه از او روایت کرده اند. او فردی ادیب، نحوی و آشنا به لغت محسوب می شد که در دوران خود یکی از سه روایتگر علم لغت در بغداد بود.3 بعد از آنکه اسماعیل بن صبیح، ابوعبیده را در زمان هارون الرشید (خلافت 170 ـ 193 هـ ) از بصره به بغداد احضار کرد، اثرم را که در آن زمان صحاف بود، در منزلی سکونت داد و در منزل را به روی او بست و به او دستور داد تا کتاب های ابوعبیده را نسخه برداری کند. او هم بدون اطلاع ابوعبیده و به صورت پنهانی با کمک عده ای از نویسندگان از جمله ابومسحل کار خود را انجام داد.4 وی به دمشق نیز سفر کرد5 و در جمادی الاولی سال 2326 یا 230 درگذشت. کتاب های النوادر و غریب الحدیث آثار اوست.7

پی نوشت ها

[1] ـ الثقات 8/470.
[2] ــ الاعلام 5/23.
[3] ــ تاریخ بغداد 12/106، 108.
[4] ــ معجم الادباء 15/77 و 78.
[5] ــ مختصر تاریخ دمشق 17/178.
[6] ــ تاریخ الاسلام 17/284.
[7] ــ الفهرست (الندیم) 62.*

دیگر منابع: الانساب 1/83 بغیة الوعاة 2/206 الکامل فی التاریخ 7/35 معجم المؤلفین 7/244 دائرة المعارف الشیعیة العامه 13/384 ایضاح المکنون 2/345 وفیات الاعیان 5/235.

علی ـ احمر (م 194 هـ )

ابوالحسن علی بن مبارک احمر نحوی بغدادی کوفی.

از یاران و شاگردان برجسته کسائی در نحو بود.1 اسحاق ندیم و سلمة بن عاصم2 نزد وی به فراگیری دانش پرداخته اند. گویند که او در آغاز از نگهبانان کاخ رشید (خلافت 170 ـ 193 هـ ) بود و سپس به توصیه کسائی، تربیت فرزندان رشید را بر عهده گرفت.3 احمر از علمای کوفه و فردی بی نظیر بوده و برخی او را از کسائی برتر دانسته اند.4 او از هوش و ذکاوت بالایی برخوردار بود و علاوه بر محفوظات دیگر، چهل هزار بیت از شواهد نحو را از حفظ داشت.5 او را ادیب، خطیب،6 نحوی،7 سخاوتمند، راستگو،8 حریص9 و شاعر خوانده اند. او اشعار اندکی سروده است.10 احمر همچنین با معاصر خود سیبویه در بغداد مناظره کرد.11 او انسانی سرمایه دار و دارای خدمه بود12 و سرانجام در سال 194 هـ در راه مکه درگذشت. زمان فوتش را مختلف آورده اند.13 دو اثر کتاب التصریف و یقین البلغاء یا تفنّن البلغاء نوشته اوست.14