مجدالملک ثانی

نویسنده (ها) : علی محمد مرادیان منفرد

آخرین بروز رسانی : دوشنبه 26 خرداد 1399

مجدالملک ثانی \ majd-ol-molk-e sānī \ ، میرزا تقی‌خان سینکی لواسانی، از رجال اواخر عهد ناصری به بعد، ادیب، شاعر و خوش‌نویس.
پـدر او حاج میرزا محمدخـان مجدالملک (نک‌ : ه‌ د، مجدالملک سینکی لواسانی) از رجال عهد ناصری و خواهرزادۀ میرزا آقاخان نوری (اعتمادالدوله)، صدراعظم ناصرالدین‌شاه؛ و برادر بزرگ‌ترش میرزا علی‌خان امین‌الدوله، صدراعظم مظفرالدین‌شاه بود. نیای او اصالتاً مازندرانی بود و در سینک لواسان اقامت داشت؛ از این‌رو، خانوادۀ او به سینکی لواسانی شهرت یافتند (ممتحن‌الدوله، 35؛ نفیسی، 81؛ بامداد، 1 / 221، 3 / 287).
میرزا تقی‌خان در 1278 ق متولد شد. احتمالاً همچون برادر بزرگ‌تر خود، نزد پدر ــ که در خط و ربط و کتابت از متجددان آن عصر و از فضلایی بود که در نویسندگی پیـرو مکتب قائم مقام بـود ــ آموزش دید. در کودکی از پیشخدمتهای ناصرالدین‌شاه بود و چون به حسن خط و نیکویی انشا و آشنایی به ادبیات فارسی و عربی شهرت داشت، در 12سالگی به منصب و لقب منشی حضوری شاه، و معاونت برادر بزرگ‌تر خود، میرزا علی‌خان امین‌الملک (امین‌الدوله)، منصوب شد (بهار، 3 / 355؛ امینی، مقدمه بر ... ، پنج؛ آرین‌پور، 1 / 150؛ بامداد، 1 / 221، 222؛ ممتحن‌الدوله، 72).
در 1298 ق، که میرزا محمدخان مجدالملک، وزیر وظایف و اوقاف، درگذشت، این وزارت، به موجب حکم ناصرالدین‌شاه، به میرزاعلی خان امین‌الملک سپرده شد. امین‌الملک به‌سبب اشتغال به دیگر سمتها، سرپرستی این وزارتخانه را به برادرش، میرزا تقی‌خان منشی، واگذارد کرد (صدیق الممالک، 215؛ بامداد، 1 / 221؛ امینی، بیست ... ، 66).
در 1299 ق، میرزا تقی‌خان منشی حضوری ملقب به لقب پدر خویش مجدالملک گردید؛ از این‌رو، به مجدالملک ثانی شهرت یافت. وی در 1306 ق به دریافت یک قطعه‌ نشان تمثال همایون نایل آمد (اعتمادالسلطنه، روزنامه ... ، 212؛ صدیق‌الممالک، 240).
مجدالملک ثانی سرپرستی وزارت وظایف و اوقاف را تا 1308 ق برعهده داشت. ظاهراً در ایام این وزارت، با میرزا علی‌اصغر خان امین‌السلطان، وزیر دربار اختلاف‌نظر داشته است. اعتمادالسلطنه در روزنامۀ خاطرات خود مربوط به سال 1300 ق از این اختلافات ــ که او آن را به لجاجتهای کودکانه تشبیه کرده است ــ یاد می‌کند؛ اختلافاتی که موجب اختلال در امور جاری مملکت می‌شده است (ص 284؛ بامداد، همانجا).
در 1315 ق، در زمان صدارت امین‌الدوله، مجدالملک ثانی به وزارت داخله منصوب شد (صدیق‌الممالک، 337)، اما دیری نپایید که امین‌الدوله بر اثر دسیسه‌های مخالفان از سمت خود برکنار شد و به املاکش در لشت‌نشای گیلان رفت و گوشه‌نشینی اختیار کرد. در این هنگام که بیم‌جان وی می‌رفت، مجدالملک بر آن شد تا به بهانۀ سفر حج، برادر را از خطر برهاند. او و امین‌الدوله بدون کسب اجازه از شاه، در ماه شوال از راه باکو، عازم سفر حج شدند. این سفر تا ربیع‌الآخر 1317 به طول انجامید و چون به لشت‌نشا بازگشتند، میرزاتقی روانۀ تهران شد و امین‌الدوله در املاکش باقی ماند (کاظمیه، پنجاه و شش).
در 1320 ق، مجدالملک ثانی به وزارت وظایف و اوقاف منصوب شد و تا 1321 ق در این سمت برجا بود. با افتتاح دورۀ اول مجلس شورای ملی در 1324 ق، وی از سوی اعیان تهران به نمایندگی برگزیده شد و به مجلس راه یافت. در همین سال، میرزا احمد خان مشیرالدوله، مجدالملک ثانی را در کابینۀ خود به وزارت تجارت منصوب کرد. مجدالملک تا زمانی که خواهرزادۀ جوان خود، میرزا احمدخان قوام‌السلطنه را به سرپرستی وزارت رسائل ــ که جزئی از وزارت تجارت به شمار می‌آمد ــ گماشت، در این سمت باقی ماند. در 1332 ق که محمدحسن میرزا، ولیعهد احمد شاه، عازم آذربایجان بود، مجدالملک در سمت ریاست امورات شخصی ولیعهد (پیشکاری) روانۀ تبریز شد؛ اما پس از مدتی، به تهران بازگشت (بامداد، همانجا؛ مرسلوند، 5 / 200؛ اعتمادالسلطنه، تاریخ ... ، 3 / 1947).
مجدالملک ثانی همچون پدر ادیب و خطاطش دستی در ادبیات، خط و نقاشی داشت. او شعر نیز می‌سرود و عبقری تخلص می‌کرد. گفته‌اند سجع مهر محمدعلی شاه قاجار: «به توقیع بر زد به عون الٰهی / محمدعلی خاتم پادشاهی» از سروده‌های وی بوده است. از جملۀ آثار نقاشی او، تصویر پیرزنی است که آن را به اعتمادالسلطنه هدیه کرده است؛ پیرزنی که به هنگام عبور اعتمادالسلطنه، به سوی وی سنگ پرتاب کرده بود. اعتمادالسلطنه، نقاشی وی را بسیار خوب توصیف کرده است (روزنامه، 512؛ ممتحن‌الدوله، 72؛ مستوفی، 2 / 287).
سرانجام میرزا تقی‌خان سینکی لواسانی، ملقب به مجدالملک ثانی در 1305 ش، در سن 65 سالگی درگذشت (عاقلی، 56).

مآخذ

آرین‌پور، یحیى، از صبا تا نیما، تهران، 1354 ش؛ اعتمادالسلطنه، محمدحسن، تاریخ منتظم ناصری، به‌کوشش محمداسماعیل رضوانی، تهران، 1367 ش؛ همو، روزنامۀ خاطرات، به‌کوشش ایرج افشار، تهران، 1345 ش؛ امینی، علی، بیست سال بعد از امیرکبیر، به‌کوشش فضل‌الله گرکانی، تهران، 1358 ش؛ همو، مقدمه بر سفرنامۀ امین‌الدوله، به‌کوشش اسلام کاظمیه، تهران، 1354 ش؛ بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران، تهران، 1347 ش؛ بهار، محمدتقی، سبک‌شناسی، تهران، 1381 ش؛ صدیق‌الممالک، ابراهیم، منتخب‌التواریخ، تهران، 1366 ش؛ عاقلی، باقـر، «تقی‌خان مجدالملک»، وحید، تهران، 1350 ش، شم‌ 3؛ کاظمیه، اسلام، مقدمه بر سفرنامۀ امین‌الدوله، به‌کوشش همو، تهران، 1354 ش؛ مرسلوند، حسن، زندگی‌نامۀ رجال و مشاهیر ایران، تهران، 1375 ش؛ مستوفی، عبدالله، شرح زندگانی من، تهران، 1341 ش؛ ممتحن‌الدولۀ شقاقی، مهدی و میرزا هاشم، رجال وزارت خارجه، به‌کوشش ایرج افشار، تهران، 1365 ش؛ نفیسی، سعید، مقدمه بر «رسالۀ مجدیۀ» محمد مجدالملک سینکی، بیست سال بعد از امیرکبیر (نک‌ : هم‌ ، امینی).

علی‌محمد مرادیان منفرد