نظامی، موزه

نویسنده (ها) : شیده لالمی

آخرین بروز رسانی : یکشنبه 1 تیر 1399

نظامی، موزه \ mūze-ye nezāmī \ ، یا کاخ شهرام، محل سکونت تاج‌الملوک همسر دوم رضا شاه پهلوی، اقامتگاه و دفتر شهرام پسر بزرگ اشرف پهلوی، و پس از انقلاب اسلامی ایران موزۀ ابزار و ادوات نظامی.
بنای این ساختمان که در بخش مرکزی سعدآباد واقع است، به دستور رضا شاه در 1314 ش به‌عنوان اقامتگاه تاج‌الملوک، همسر دوم او ساخته شد. گفته می‌شود تاج‌الملوک این کاخ را دوست نداشت؛ از همین‌رو، به سلیقۀ او کاخی دیگر ساخته، و سپس بدانجا منتقل شد. کاخ شهرام که در نزدیکی کاخ اشرف قرار داشت، در اوایل دهۀ 1350 ش بازسازی شد و سپس در اختیار شهرام قوام، پسر بزرگ اشرف، به‌عنوان اقامتگاه و دفتر کار وی قرارگرفت ( مجموعه ... ، 57؛ «اسناد ... »، بش‌ ؛ «تهران‌گردی ... »، بش‌ ؛ تحقیقات ... ).
ایـن کـاخ بـا زیـربنـایـی حـدود 000‘ 3 مـ2 در دو طبقه و یک زیرزمین بنا شده، و ویژگیهای اولیۀ معماری آن در جریان تغییر و تحولات پس از انقلاب اسلامی به کلی دگرگون شده است («تهران‌گردی ... »، بش‌ ؛ تحقیقات).
پس از این تغییر و تحولات، بخشی از ادوات نظامی که از 1302 ش تا آن زمان در دانشکدۀ افسری نگهداری می‌شد، به این ساختمان انتقال یافت. سرانجام در 31 شهریور 1362، این ساختمان با عنوان موزۀ نظامـی تـوسط رئیس‌جمهـوری وقـت ــ آیت‌الله سیـد علـی خامنـه‌ای ــ گشایش یافت و امروزه نیز تحت نظارت ارتش جمهوری اسلامی ایران اداره می‌شود («تهران‌گردی»؛ بش‌ ‌).
ساختمان دوطبقۀ موزۀ نظامی 10 سالن دارد و در این سالنها تاریخ ارتش ایران به نمایش گذاشته شده است. سلاحهای موجود در موزه بیشتر دست‌ساز، و در نوع خود منحصر به فرد هستند (تحقیقات؛ وخشوری، 60-64).
در این موزه، درفشها، پوشاک و یونیفرم ارتش ایران از دورۀ مادها به بعد بر تن مجسمه‌هایی در ابعاد انسان پوشانده شده، و در ویترینهای متعدد جای گرفته است بیشتر این لباسها باقی‌ماندۀ مجموعه‌ای است که اوایل دهۀ 1350 ش براساس تصاویر و مستندات تاریخی برای برگزاری جشنهای 500‘2ساله بازسازی شده بودند.
در دیگر سالنهای این موزه، قدیمی‌ترین سرنیزه متعلق به 800-700 سال ق‌م، شمشیرهای امیر تیمور گورکانی، شاه عباس و شاه اسماعیل صفوی، کریم‌خان زند، فتحعلی شاه و محمد شاه قاجار، زره 18کیلویی شاه اسماعیل صفوی و نیز مجموعه‌ای از نشانهای نظامی، شمشیرهای رضا شاه، تفنگ خالو قربان و سلاحهای هدیۀ صدام حسین به امیرعباس هویدا و تفنگهایی که دانشجویان در زمان تسخیر سفارت آمریکا غنیمت گرفته بودند، به نمایش گذاشته شده است. از معروف‌ترین سلاحهای سرد اروپایی موجود در این موزه می‌توان به شمشیر ناپلئون بناپارت اشاره کرد که توسط یکی از ژنرالهای معروف آن زمان به فتحعلی شاه قاجار هدیه شده بود (وخشوری، 64). در این موزه مجموعه‌ای از توپ و اسلحه‌های گرم دوران قاجار مربوط به جنگهای ایران و روس و نیز تابلوی بدون امضا و نیمه‌کارۀ جنگ ایران و روس که گفته می‌شود کار علی‌اکبر خان نقاش‌باشی یا ملک‌الشعرای نقاش‌باشی است و نیز هدایای نظامی و غنایمی که ایرانیان در جنگ با کشورهایی ازجمله عثمانی، افغانستان و هندوستان به دست آورده‌اند، نگهداری می‌شود.
زنبورک ازجملۀ سلاحهای تخصصی ایرانیان در دورۀ صفویه است که در این موزه به نمایش گذاشته شده است. این سلاح جزو نخستین سلاحهای گرم در جهان محسوب می‌شده است.
افزون بر فضای داخلی موزه، در محوطۀ باز پیرامون ساختمان نیز سلاح و ادوات نظامی دیگری به نمایش گذاشته شده است. ازجمله توپهای دوران صفوی، قاجاری (مربوط به عهدنامۀ ترکمانچای)، کشتی شبیه‌سازی شدۀ دوران خشایارشا، هواپیمای نیم آکروجت (متعلق به دهه‌های 1320 و 1330 ش)، رولزرویس رضا شاه و کامیونی که با آن جنازۀ رضا شاه را در تهران حمل کردند (تحقیقات؛ وخشوری، 60 -64). گفته می‌شود این موزه در سالهای آینده به ساختمانی نزدیک به حرم امام خمینی (ره) منتقل می‌شود.

مآخذ

«اسناد اداری ادارۀ کاخ سعدآباد؛ انتقال کاخ تاج‌الملوک»، مرکز اسناد کاخ ـ موزه‌های سعدآبـاد؛ تحقیقات میـدانی مـؤلف، 1388 ش؛ «تهران‌گردی را از سعدآباد شروع کنید»، بروشور راهنمای کاخ ـ موزه‌های سعدآبـاد؛ مجموعـۀ فرهنگی و تاریخی سعدآباد، کارنامۀ سال 81، دفتر فنی کاخ ـ موزه‌های سعدآباد؛ وخشوری، احمد، «موزۀ نظامی سعدآباد»، جهانگردان، آذر 1377، شم‌ 11.

شیده لالمی