نیما یوشیج، خانه

نویسنده (ها) : سیما طایفه

آخرین بروز رسانی : دوشنبه 2 تیر 1399

نیما یوشیج، خانه \ xāne-ye nīmā yūšīj \ ، بنایی مسکونی واقع در میدان قدس، خیابان دزاشیب، خیابان رمضانی، کوچۀ رهبری، پلاک 8 که به سبب شأن صاحب آن، از سوی سازمان میراث فرهنگی واجد ارزش فرهنگی شناخته شد و در تاریخ 17 / 9 / 1380 ش به شمارۀ 603‘4 در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.
این خانه محل زندگی نیما یوشیج، یکی از تأثیرگذارترین شعرای معاصر ایران بوده است. وی در 21 آبان 1276 در دهکدۀ یوش مازندران به دنیا آمد. نام اصلی او علی نوری بود و تا عنفوان جوانی به همین نام خوانده می‌شد (طاهباز، 20-21؛ اسناد ... ، 69)، برخی از منابع او را علی اسفندیاری نیز نامیده‌اند (جنتی،4). اما در زمان صدور شناسنامه در 3 خرداد 1304، وی رسماً نام و نام خانوادگی خود را به «نیما خان یوشیج» تغییر داد ( اسناد، 73).
نیما بزرگ‌ترین فرزند ابراهیم نوری معروف به اعظام‌السلطنه، از مؤسسان انجمن طبرستان، و طوبى مفتاح، نوادۀ حکیم نوری بود (طاهباز، 20؛ اسناد، 69). او پس از ورود به تهران در 1288 ش به همراه خانواده‌اش، ابتدا به دبستان حیات جاوید، و سپس به مدرسۀ متوسطۀ کاتولیک «سن لوئی» رفت و در 1296 ش موفق به دریافت تصدیق‌نامه از این مدرسه شد.
نیما چندی بعد به همراه برادرش در مدرسۀ خان مروی به فراگیری زبان عربی پرداخت. وی در 1305 ش با عالیه جهانگیر، فرزند میرزا اسماعیل شیرازی و خواهرزادۀ میرزا جهانگیر خان صوراسرافیل، ازدواج کرد، و پس از آن، بنا به ضرورت شغلی، چندی در شهرهای مختلف ایران به سر برد. در 1307 ش، مدتی در بارفروش (بابل کنونی) نزد علامه حائری، فلسفه، منطق و فقه خواند (همان، 70، 75-76).
نیما از 1312 ش، همراه خانواده‌اش به طور دائم در تهران اقامت گزید، اگرچه پیش از این نیز مدتی در تهران در خیابان شاهرضا (انقلاب کنونی) زندگی می‌کرد (طاهباز، 47). دانسته نیست که او از چه تاریخی در خانۀ واقع در شمیران سکونت گزیده است، اما به گواهی یادداشتهای روزانه‌اش و اشارۀ وی به همسایگی با جلال آل احمد و سیمین دانشور، به‌طورحتم از 1332 ش تـا زمان درگذشت، ساکن همین خـانه بوده است (نک‌ : آل احمد، 160؛ نیز نک‌ : ه‌ د، جلال آل‌احمد و سیمین دانشور، خانه).
نیما در 13 دی 1338 چشم از جهان فروبست. پس از وی، سرهنگ شریف‌نیا این خانه را خریداری کرد. امروزه مالکیت بنا همچنان خصوصی است و در حال حاضر نیز (1390 ش)، خانوادۀ شریف‌نیا در آن سکونت دارند. خانه در محله‌ای واقع شده است که به‌جز خانۀ سیمین دانشور در مجاورت آن، بنای ارزشمند دیگری از لحاظ تاریخی و فرهنگی وجود ندارد. این دو خانه که فاقد تزیینات معماری‌اند، درواقع، تنها به‌سبب انتساب به بزرگان ادب و فرهنگ ایران واجد ارزش شناخته شده‌اند. خانۀ نیما یوشیج متعلق به اواخر دورۀ پهلوی اول و اوایل دورۀ پهلوی دوم است ( گزارش ... ، 6). این بنا از ابتدا تاکنون کاربری مسکونی داشته، و دخل و تصرف خاصی در آن صورت نگرفته است.

مشخصات معماری

بنا عرصه‌ای به مساحت حدود 688 مـ2 و زیربنـایی بـه مساحت 180 مـ2 دارد. نمـای خانه آجری، و درها و پنجره‌های آن چوبی است. از نظر ساختار سازه‌ای، دیوارهای باربر آجری، و سقف آن به صورت شیروانی فلزی است (همانجا). عرصۀ بنا، برخلاف خانه‌های هم‌جوار آن که زمینی مستطیل‌شکل دارند، به گونه‌ای نامتعارف و تقریباً به شکل مثلث قائم‌الزاویه‌ای است که اعیانی در کنج قائمۀ آن، در گوشۀ شمال غربی قرار دارد. این ویژگی بیش از هر چیز در شکل حیاط خانه تأثیر گذاشته است. ورودی خانه در جبهۀ شمال شرقی آن قرار دارد. این حیاط گرچه دور تا دور ساختمان خانه را فرا نگرفته، اما در دو ضلع شمالی و غربیِ ساختمان به صورت راهرو باریکی پیشروی کرده است. حیاط دارای حوضی مستطیل‌شکل در جبهۀ جنوبی و قطعات پراکندۀ باغچه است.
ساختمان خانه بر روی سکویی واقع شده، و دارای یک ردیف پلکان ورودی در نمای اصلی، یعنی در جبهۀ جنوب شرقی است. این پلکان به ایوانی منتهی می‌شود که در همین جهت قرار دارد. ایوان دارای 8 ستون فلزی است. چینش ستونها به صورت یک جفت 3 تایی در دو طرف پلکان ورودی یعنی جبهۀ شرقی و جنوبی، و دو ستون در جبهۀ جنوبی ایوان است.
ساختمان خانه شامل 4 اتاق مرتبط به یکدیگر، آشپزخانه، سرویس بهداشتی و زیرزمین است و پلان آن به گونه‌ای طراحی شده که فضاهای نشیمن در جلو ساختمان، و فضاهای خدماتی در انتهای آن قرار دارند. در مقابل پلکان ورودی، اتاقی در مرکز ایوان واقع شده است که به اتاقهای دیگر راه دارد. اتاق مرکزی و دو اتاق دو طرف آن دارای ورودیهایی مستقل از ایوان‌اند، اما اتاق چهارم که در جبهۀ شرقی خانه واقع شده، از طریق در میانی یکی از اتاقها قابل دسترسی است. پشت اتاق مرکزی راهرو کوچکی وجود دارد که به آشپزخانه و سرویس بهداشتی راه می‌یابد. زیرزمین خانه نیز زیر فضای آشپزخانه قرار دارد.

مآخذ

آل احمد، جلال، نیما چشم جلال بود، به کوشش شمس آل احمد و مصطفى زمانی‌نیا، تهران، 1376 ش؛ اسنادی دربارۀ نیما یوشیج، به کوشش علی میرانصاری، تهران، 1375 ش؛ پروندۀ ثبتی: خانۀ نیما یوشیج، ادارۀ کل میراث فرهنگی استان تهران، تهران، 1380 ش؛ تحقیقات میدانی مؤلف؛ جنتی عطایی، ابوالقاسم، «سرایندۀ پیشاهنگ»، نیما، زندگانی و آثار او، به کوشش همو، تهران، 1344 ش؛ طاهباز، سیروس، کماندار بزرگ کوهساران، تهران، 1380 ش.

سیما طایفه