تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، سازمان

نویسنده (ها) : هما عطاری

آخرین بروز رسانی : دوشنبه 18 آذر 1398

تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، سازمان \ sāzmān-e tahqīqāt, āmūzeš va tarvīj-e kešāvarzī\ ، از سازمانهای وابسته به وزارت جهاد کشاورزی واقع در محلۀ ولنجک، خیابان یمن، در محدودۀ منطقۀ 1 شهرداری تهران.
سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، از بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین شبکه‌های پژوهشی، ترویجی و آموزشی کشور به شمار می‌آید که قدمت برخی از مؤسسه‌های آن به بیش از 80 سال می‌رسد.
واحدهای تحقیقاتی بخش کشاورزی را می‌توان از قدیمی‌ترین نهادهای تحقیقاتی کشور برشمرد. در 1306 ش، نخستین مؤسسۀ تحقیقاتی با نام مؤسسۀ دفع آفات حیوانی، از مؤسسۀ پاستور جدا، و به وزارت فلاحت و فواید عامه (امروزه وزارت کشاورزی) منتقل شد که بعدها، به مؤسسۀ تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی تغییر نام داد. از آن زمان، به‌تدریج مؤسسه‌ها و مرکزهای تحقیقاتی گوناگون در زمینه‌های مختلف کشاورزی و منابع طبیعی از قبیل مؤسسۀ تحقیقات دامپروری در 1312 ش؛ مؤسسۀ تحقیقات مهندسی زراعی در 1328 ش؛ مؤسسۀ تحقیقات آفات و بیماریهای گیاهی در 1341 ش؛ و مؤسسۀ تحقیقات جنگلها و مراتع کشور در 1348 ش شکل گرفت (نک‌ : «معرفی ... »، 4-5).
از سویی دیگر، در سالهای پایانی جنگ جهانی دوم (1939-1945 م/ 1318-1324 ش)، توجه کشورها به این موضوع جلب شد که عامل اصلی پیروزی متفقین، آذوقۀ فراوانی بود که از مزارع آمریکا تأمین می‌شد. در آن برهه، توجه به این عامل حیاتی سبب شد که برخی از کشورها ازجمله ایران به این فکر بیفتند که تغییراتی در شیوه‌های کشاورزی خود ایجاد کنند (سیر ... ، 47- 48). در ایران این تفکر ابتدا در قسمتی از نامۀ عبدالعلی صدیق‌السلطنه، وزیرمختار ایران در واشنگتن، با نام «اهمیت فلاحت و وسایل ترقی آن در ایران» به دولت وقت مطرح شد. این نامه را می‌توان فتح باب ترویج اصول کشاورزی در ایران دانست که سازمان خواروبار جهانی، بنگاه فرهنگی خاور نزدیک2، و ادارۀ خواروبار جنگی نیز در تقویت این اندیشه نقش مهمی به عهده داشتند.
در بهمن 1331، موافقت‌نامه‌ای بین وزارت کشاورزی و ادارۀ همکاریهای فنی آمریکا (اصل 4) امضا شد که برپایۀ آن، ادارۀ اصل 4 متعهد گشت در تشکیل سازمانی به‌منظور ترویج اصول جدید کشاورزی، به دولت ایران کمک کند. بر پایۀ این توافق، سازمان ملزم به ایجاد امکاناتی برای کشاورزان ایرانی بود تا با استفاده از آنها و اطلاع از روشهای نوین کشاورزی، میزان تولید افزایش یابد. به این منظور شماری کارشناس برای تربیت متخصصان به ایران اعزام شدند. صندوق مشترک ایران و آمریکا نیز به خرید ماشین‌آلات کشاورزی اقدام کرد؛ همچنین تأسیس دانش‌سراهای کشاورزی مورد توجه قرار گرفت و با تصویب آن، بنگاه فرهنگی خاور نزدیک دانش‌سرای کشاورزی مامازن ورامین را تأسیس کرد (همان، 48-50). افراد آموزش‌دیده پس از گذراندن یک سال در این دانش‌سرا، به استخدام وزارت کشاورزی درآمدند و برای تعلیم کشاورزان به روستاها فرستاده شدند (همان، 49).
در تیر 1353، به‌منظور تمرکز و توسعۀ فعالیتهای کشاورزی و منابع طبیعی و هماهنگی با پیشرفتها و تحقیقات جهانی، دو مجلس سنا و شورای ملی قانون تشکیل سازمان تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی را تصویب کردند (مجموعه ... 1353، 76). در همان سال، کار ساخت‌وساز ساختمان کنونیِ آن سازمان به پایان رسید و سازمان از وزارتخانه به باغی پانزده هکتاری انتقال یافت. همچنین دولت برای تأمین نیروی انسانی مورد نیاز در رشته‌های مختلف کشاورزی و ایجاد هماهنگی لازم در امر آموزش، زیر نظر وزارت کشاورزی، قانون تشکیل سازمان آموزش کشاورزی را در خرداد 1354 به تصویب مجلس رساند (مجموعه ... 1354، 66).
پس از جدا شدن وزارت کشاورزی از وزارت جهاد سازندگی در 1369 ش، و نیز بخش منابع طبیعی و امور دام از تحقیقات کشاورزی و واگذاری آنها به وزارت جهاد سازندگی، نام سازمان به سازمان تحقیقات کشاورزی تغییر یافت.
در اسفند 1371، شورای عالی اداری، ادغام سازمان تحقیقات کشاورزی و سازمان آموزش کشاورزی را تصویب، و تشکیل سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی را اعلام کرد. با تشکیل این سازمان، وظایف مربوط به ترویج کشاورزی از حوزۀ ستادی وزارت کشاورزی به سازمان مزبور واگذار شد (سازمان ... ، 4).
در تیر 1381، براساس مصوبۀ شورای عالی اداری کشور، همۀ وظایف و فعالیتهای آموزشی و تحقیقاتی بخش کشاورزی در سازمانی به نام سازمان تحقیقات و آموزش کشاورزی گرد آمد و فعالیتهای ترویج کشاورزی از این سازمان منتزع شد. در آبان 1386، به‌سبب اصلاح و بهبود ساختار اداری، و هماهنگی و تسریع بیشتر امور اجرایی وزارت کشاورزی در چارچوب قانون برنامۀ چهارم توسعه، معاونت ترویج و نظام بهره‌برداری و سازمان تحقیقات و آموزش کشاورزی با یکدیگر ادغام، و سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی به شکل امروزی ایجاد شد (همانجا).
مهم‌ترین وظایف این سازمان عبارت‌اند از: انجام‌دادنِ پژوهشهای کاربردی در زمینۀ آب و خاک و اصلاح بذر و نهال؛ اصلاح نژاد، پرورش و مدیریت دام و آبزیان جنگل و مرتع، و آبخیزداری؛ کسب علوم نو کشاورزی و فناوریهای زیستی؛ شناخت آفات و بیماریهای گیاهی و راههای مبارزه با آن؛ برنامه‌ریزی و اجرای آموزشهای علمـی ـ کـاربـردی و فـنـی ـ حـرفـه‌ای شاغلان بخش کشاورزی و صنایع روستایی، و آموزش روشها و فنون نوین کشاورزی و دامداری به تولیدکنندگان؛ و برنامه‌ریزی به‌منظور طراحی شبکۀ ترویجی مناسب و استقرار آن در بخش کشاورزی، و حضور سازمان‌یافته و مستمر مروجان در پایین‌ترین سطح به‌منظور برقراری تعامل و ارتباط دوسویه با مراکز پژوهشی، آموزشی و اجرایی با روستاییان و تولیدکنندگان بخش کشاورزی (عامل، 72-77؛ سازمان، 6-7).
رئیس سازمان، معاون وزیر کشاورزی نیز به شمار می‌آید و دارای 3 معاون در حوزۀ آموزش و ترویج، برنامه‌ریزی و پشتیبانی، و معاونت تحقیقاتی است. 11 نشریۀ علمی ـ پژوهشی هم به‌منظور اشاعۀ دانش فنی در اقلیمهای متفاوت، در این مجموعه به چاپ می‌رسد (همان، 2).

مآخذ

سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، وزارت جهاد کشاورزی، تهران، بی‌تا؛ سیر تاریخ کشاورزی ایران، به کوشش فریدون آزاده و صادق احمدیان، تهران، 1372 ش؛ عامل هاشمی‌پور، صدیقه، تحول کشاورزی در بستر زمان، تهران، 1377 ش؛ مجموعه‌قوانین سال 1353 ش؛ مجموعه‌قوانین سال 1354 ش؛ «معرفی اجمالی سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی»، ویژه‌نامۀ پژوهش 89، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، 1389 ش.

هما عطاری