رستم باغ

نویسنده (ها) : علی محمد مرادیان منفرد

آخرین بروز رسانی : جمعه 22 آذر 1398

رستم‌باغ \ rostam-bāq\ ، مجتمعی مسکونی، مشتمل بر 95 واحد مسکونی، یک آتشکده، یک جشنگاه و 2 باب مغازه و دفتر مدیریت، وقف اسکان خانواده‌های مستمند زردشتی، متعلق به انجمن زردشتیان تهران، واقع در محلۀ تهران‌پارس، چهارراه اشراق (فلکۀ دوم تهران‌پارس)، ابتدای خیابان جشنواره، منطقۀ 4 شهرداری تهران.
مجتمع مسکونی رستم‌باغ در 1336 ش توسط رستم گیو احداث شد، و در زمرۀ مرقوفات وی قرار گرفت. رستم گیو از زردشتیان متمول عصر پهلوی و اصالتاً یزدی بود. او و همسرش مروارید، فرزندی نداشتند؛ از این‌رو، همۀ داراییهای خود را در زمان حیاتشان وقف امور عام‌المنفعه به‌ویژه برای زردشتیان کردند. مجتمع مسکونی رستم‌باغ که نام آن برگرفته از نام ارباب رستم‌گیو، واقف مجتمع است، با هدف اسکان خانواده‌های زردشتی کم بضاعت احداث شد. این موقوفه از آن جهت که با هدفی دقیق و مشخص وقف شده است، وقف خاص به شمار می‌آید و هر گونه استفادۀ غیر از هدف واقف، در آن مجاز نیست.

رستم‌باغ 600‘26 مـ2 وسعت دارد و با دیواری آجری محصور است. در گذشته، درهایی متعدد در اضلاع مختلف این مجتمع وجود داشته است، اما امروزه (1390 ش)، تنها از درِ ضلع شمال غربی که به نظر می‌رسد درِ اصلی مجتمع بوده است، استفاده می‌شود.
در رستم‌باغ 95 واحد مسکونی در قالب 10 بلوک احداث شده است. این واحدهای مسکونی حداقل 34 مـ2 و حداکثر 90 مـ2 مساحت دارند، و در حال حاضر بالغ بر 300 نفر زردشتی در این واحدها زندگی می‌کنند. مطابق آنچه در وقف‌نامه تصریح شده است، خانواده‌های زردشتی مستمندی که حداقل 5 سال از سکونت آنها در تهران می‌گذرد، می‌توانند برای مدت 5 سال از این واحدهای مسکونی استفاده کنند؛ هرچند این مدت در مواردی که به تأیید هیئت مدیرۀ مجتمع برسد، قابل تمدید است. همچنین واقف با هدف جلوگیری از مهاجرتهای غیر ضروری به تهران، استفاده از آن را منحصر به زردشتیان مستمند ساکن تهران دانسته، و از دیگر سو، مدت اسکان هر خانوار را نیز به دوره‌های 5 ساله محدود کرده است؛ با این امید که خانواده‌های مستقر در رستم‌باغ درصدد اندوختن پس‌انداز و تهیۀ سرپناهی دائمی برای خود باشند.
آتشکدۀ رستم‌باغ که توسط رستم گیو ــ بانی مجتمع رستم‌باغ ــ احداث شده است، در ضلع شمالی این مجتمع مسکونی قرار دارد. کار ساخت بنای این آتشکده در 1337 ش آغاز شد و در 1339 ش به پایان رسید. در ساخت این آتشکده سعی شده است تا بنا شبیه به آتشکدۀ زردشتیان واقع در خیابان میرزا کوچک‌خان باشد. این آتشکده 200 نفر گنجایش دارد و موبدی برای نگهداری از آتش آن در رستم‌باغ ساکن است. رستم‌باغ نه‌تنها مورد استفادۀ ساکنان مجتمع قرار می‌گیرد، بلکه در مناسبتها و مراسم مختلف، زردشتیان از نواحی دیگر تهران نیز در آن حضور می‌یابند. نمای ساختمانهای مجتمع به شیوۀ متداول دهۀ 1330 ش از آجر بهمنی قرمز است. از این میان بنای آتشکده با سنگ سفید تزیین شده، و همین امر جلوه‌ای ویژه به آن بخشیده است.
معماری آتشکدۀ رستم‌باغ ملهم از شیوۀ معماری تخت جمشید است. ضلع شمالی، سردری بلند دارد و در دو سوی آن دو ستون با سرستونهایی به شکل گاو نشسته به شیوۀ سرستونهای تخت جمشید کار شده است. یک لوحۀ کاشی‌کاری با نشان فروهر بر فراز ساختمان، و 3 لوحۀ کاشی‌کاری دیگر در این ضلع با نمادهای دینی زردشتی، تزیینات ضلع شمالی را تشکیل می‌دهد. در ضلع جنوبی آتشکده نیز بر فراز پله‌ها 6 ستون تخت جمشیدی و یک نشان فروهر ساخته شده است. دور تا دور بام آتشکده با کنگره‌های تخت جمشیدی، و بنای آن با سنگ سفید تزیین شده، و در مجموع نمایانگر بنایی باشکوه است.
با فاصله‌ای اندک در مجاورت آتشکده، ساختمان سالن اجتماعات مروارید قرار دارد. این ساختمان که بنایی آجری و ساده، اما قرینۀ آتشکده است، در 1342 ش توسط ارباب رستم‌گیو احداث، و به افتخار همسر او نام مروارید بر آن نهاده شد. سالن اجتماعات مروارید 200 نفر گنجایش دارد. آشپزخانه‌ای با تجهیزات لازم در نیم‌طبقۀ فوقانی و سالن غذاخوری در نیم‌طبقۀ پایین قرار دارند. 6 عکس قاب شدۀ قدیمی و 9 تابلوی نقاشی از تزیینات دیواری سالن به شمار می‌رود. عکسها چهرۀ کسانی است که امروزه برای اهالی و مسئولان مجتمع ناآشنا ست. تابلوهای نقاشی که اثر نقاشان ایرانی و هندی‌اند، عمدتاً درون‌مایه‌هایی دینی دارند. این نقاشیها از لحاظ شیوۀ هنری و تبحر پدیدآوردندگان آنها، فاقد ارزش به نظر می‌رسد.
از دیگر بخشهای محوطۀ مجتمع رستم‌باغ، زمین بازی‌ای است که وسایل بازی کودکان و همچنین وسایل بدن‌سازی در آن نصب شده است. در محوطۀ مجتمع رستم‌باغ همچنین درختان زیادی وجود دارد که بیشتر آنها را درختان کاج تشکیل می‌دهند؛ این درختان مورد توجه و علاقۀ ارباب رستم گیو بوده، و او همواره ساکنان مجتمع را به مراقبت از آنها سفارش می‌کرده است.
آب مورد نیاز محوطه در گذشته از قناتی موسوم به قنات مهدی‌آباد که آب انبار آن در خیابان میرزازاده توسط ارباب‌گیو وقف شده بود، تأمین می‌شد. در دهه‌های اخیر و با گسترش ساخت‌وسازهای غیر اصولی آب این قنات خشک شده، از این‌رو، با کسب مجوز از سازمان آب منطقه، حلقۀ چاه عمیقی به ژرفای 180 متر در مجتمع احداث گردیده است. دو باب مغازه نیز در مجتمع وجود دارد که هیچ‌گونه استفاده‌ای از آنها نمی‌شود. اعضای هیئت امنا قصد دارند یکی از آن دو را به کتابخانۀ مجتمع مسکونی رستم‌باغ تبدیل کنند.
مجتمع مسکونی رستم باغ توسط هیئت امنایی متشکل از 5 تن اداره می‌شود که زیر نظر انجمن زردشتیان تهران به فعالیت می‌پردازند. این هیئت متشکل از دو تن از خانوادۀ گیو، رئیس وقت انجمن زردشتیان و دو تن از معتمدان زردشتی است. هیئت امنا بنا بر وقف‌نامه، اختیار کامل موقوفات را در دست دارد. این هیئت یک نفر را به‌عنوان مدیر اجرایی انتخاب می‌کند. دفتر مدیریت در ساختمان دو طبقه‌ای در مجاورت ورودی اصلی مجتمع واقع شده است. پیش از این، رستم‌گیو و همسرش در طبقۀ اول همین ساختمان سکونت داشتند و در طبقۀ دوم نیز از میهمانان خود پذیرایی می‌کردند؛ اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی، یک خانوادۀ مسلمان در طبقۀ اول اسکان یافتند و طبقۀ فوقانی نیز به دفتر مدیریت اختصاص یافت. ساختمانهای مسکونی رستم‌باغ در حال حاضر (1391 ش) فرسوده شده است، و بودجۀ کافی برای بازسازی آن وجود ندارد.
از آنجا که این مجتمع، مجموعه‌ای غیرانتفاعی است و از خانواده‌های ساکن در آن کرایۀ بسیار ناچیزی دریافت می‌شود، براساس دوراندیشی واقف مجتمع، از ابتدا نهادهای معینی برای تأمین مخارج آن در نظر گرفته شده بودند که از آن جمله می‌توان به مدارس موجود در ضلع شرقی مجتمع اشاره کرد. این مدارس به صورت اجاره در اختیار ادارۀ آموزش و پرورش منطقه قرار گرفته، اما چون مبلغ پرداختی توسط این اداره کمتر از مبلغ متعارف است، درآمد حاصل از آن پاسخ‌گوی هزینه‌های مجتمع نیست.

مآخذ

پشوتنی‌زاده، همایون (عضو هیئت امنای مجتمع مسکونی رستم‌باغ)، غیبی، جهانگیر (مدیر مجتمع مسکونی رستم‌باغ)، فیروزمند، هرمز (کارمند بازنشستۀ ارباب رستم‌گیو)، معاونت، خدایار (رئیس اسبق انجمن زردشتیان تهران)، مصاحبه با مؤلف.

علی‌محمد مرادیان منفرد