دقيق براى ضبط آيههاى قرآن بود در ايام أبو بكر كه در جنگهاى ارتداد هفتاد تن از حافظان قرآن كشته شدند فكر مقابله قرآن و تطبيق نسخههاى موجود با آنچه در اذهان محفوظ مانده بود قوت گرفت و زيد پسر ثابت را كه از كاتبان وحى بود بدينكار مأمور كردند و وى نسخهاى از قرآن را اساس كار خويش كرد و مقابله دقيق همه آيهها و سورهها كه در خاطرها بود و تطبيق آن با نسخه مضبوط انجام شد و اين همانست كه راويان به توسع، عنوان جمع قرآن در زمان ابو بكر بدان ميدهند، چنانكه مىبينيم باز هم در عهد عثمان صحبت از جمع قرآن ميكنند و از آن روايتها كه در اين باب هست محقق است كه در دوران عثمان فقط تطبيق نسخهها با هم و اتفاق بر يك نسخه كه آنرا «نسخه پيشوا» نام دادند انجام شد، روايات ميگويد كه بعض صحابيان در سفرهاى خويش به شام و كوفه و اقطار اسلام ديدند كه در طريق خواندن قرآن اختلافها هست و اين اختلافها بمشاجره ميكشد و در بازگشت كيفيت حال به عثمان نمودند و هم در مركز خلافت معلمان بودند كه هر يك قرآن را بقرائت ديگر تعليم ميدادند و نو آموختگان بقرائتهاى مختلف ميخواندند و كار اختلافات بآن جا ميرسيد كه معلمان يكديگر را بكفر نسبت ميدادند كه در نظرشان هر كه آيهاى را جز بقرائت خاص آنها ميخواند از دين خارج شده بود و عثمان وقتى از اين احوال خبر يافت در خطبهاى گفت: «شما نزد من چنين اختلاف ميكنيد البته آنها كه در شهرهاى دورند اختلافشان شديدتر است» اين ملاحظات محرك عثمان شد كه نسخههاى قرآن را فراهم كرده زيد پسر ثابت و عبد اللّه پسر زبير و سعيد پسر عاص و عبد الرحمن پسر حارث را بكار وادارد كه بار ديگر نسخهها را با هم و با اذهان تطبيق كنند و همين است كه بنام «جمع آورى» قرآن بدوره عثمان در روايتها ياد ميكنند كه بىگفتگو قرآن پيش از آن بمدتها مجموع بود و در اين دوران تطبيق و ضبط دقيق آنرا مكرر كرده و از متن كامل و دقيق چهار يا هفت نسخه نويسانيده بشهرها فرستادهاند و باقى نسخهها را بسوختهاند كه همين سوختن قرآنها را بر عثمان خرده گرفتند و بعضى صحابيان چون ابن مسعود كه در نسخه خويش نظم سورهها را بصورت ديگر بخلاف قرآن عثمان آورده بودند، از تسليم آن سرباز زدند و همين كار، مايه اختلافات بسيار شد. آنچه مسلم است متن متداول و متبع قرآن كه اكنون بدستهاست همانست كه از روى نسخه عثمان گرفتهاند و حتى در نسخههاى اصيل قرآن از جمله همين كه مبناى چاپ ماست رسم الخط آنزمان كه با رسم الخط متداول عصر ما تفاوتها دارد، دقيقا حفظ شده كه در نظر متشرعان حتى اينمقدار تغيير در كتابت قرآن، ناروا و محتملا مايه بدعت و كفر و ضلال بوده است. براى اكمال دقت در ضبط رسم الخط قرآن كتابهاى مفصل پرداختهاند كه از جمله كتاب، المقنع ابى سعيد دانى مورد مراجعه من بوده است و به جرأت ميتوان گفت كه در تاريخ خط و كتابت، در باره هيچ كتاب اين دقت كه در ضبط و مقابله قرآن و وحدت و انطباق نسخههاى آن مىكنند نكردهاند بطوريكه در مدت نزديك بچهارده قرن مطابقت قرآن با نسخه عثمان محفوظ مانده و حتى تحريفات ناچيز كه از لوازم ثبت و ضبط است در آن رخ نداده و اگر اختلافى هست در قرائت كلمات است كه بعدا توضيح ميدهيم. اما در باره انطباق كامل متن عثمان با متن فراهم شده در ايام پيغمبر گفتگوئى هست، اين نكته مسلم است كه هر چه در قرآن عثمان ضبط شده كلمه بكلمه مطابق آن آيههاست كه بوحى الهى به پيغمبر القا شده و بزبان وى بكاتبان وحى املا شده و در زمان ابو بكر مقابله و تطبيق و نسخه واحد متبع انتخاب شده است، يعنى هيچكس ادعا نكرده كه در متن موجود يك كلمه غير منزل هست اگر گفتگوئى از روايات شيعيان و سنيان هست اجمالا اينست كه محتملا بعض آيههاى منزل سهوا يا عمد از متن موجود اسقاط شده است، بعض راويان عباراتى را نقل ميكنند كه به پندار آنها در صف آيههاى قرآن بوده و سهوا از قرآن عثمان افتاده است اما اين آيهها از سياق قرآن بدور است و روايتها نيز معتبر و در خور اعتنا نيست و نيز روايات منتسب براويان شيعه ميگويد كه بعض آيهها در فضايل على ع و تصريح وصايت و ولايت او بعمد از قرآن عثمان حذف شده است اما