15- و در زمين براى تغذيه شما [1] كوههاى ثابت پى افكند و نهرها و راههايى [پديد آورد]، تا [بدان] راه يابيد؛ 16- و [براى راهيابى مردم] نشانهها [يى مقرر داشت] و [از جمله] به وسيله ستاره [2] راه [خود را] باز مىيابند. 17- آيا آن كه [همه چيز را] مىآفريند، همچون كسى است كه [هيچ چيز] نيافريده است [3]؛ آيا پند نمىپذيريد؟ 18- اگر [بخواهيد] نعمتهاى خدا را بر شماريد، قادر به شمارش نخواهيد بود؛ براستى كه خدا آمرزگارى است مهربان. 19- خدا هر چه پنهان و آشكار كنيد، مىداند. 20- افرادى كه [انكار ورزان] آنان را به جاى خدا [به نيايش] مىخوانند، چيزى نمىآفرينند [4] و خود آفريده مىشوند. 21- [در واقع] مردهاند نه زنده و نمىفهمند كه چه زمانى برانگيخته مىشوند. 22- معبود شما معبودى است يگانه، ولى آنها كه به آخرت باور ندارند، قلبهاشان انكارگر است و خودشان سرورى خواه. 23- ناگزير خدا هر چه پنهان و آشكار كنيد، مىداند؛ و او سرورى خواهان را دوست ندارد. 24- و چون از آنها پرسيده شود: پروردگار شما چه چيز نازل كرده است؟ خواهند گفت: افسانههاى كهن! 25- [نتيجه گفتارشان اين است] كه روز رستاخيز همه بار گناه خويش و سهمى از گناه كسانى كه ناآگاهانه آنان را گمراه مىكنند، بر دوش كشند [5]؛ آگاه باشيد كه بار بدى بر دوش دارند [6]. 26- پيشينيان آنها نيز دسيسه كردند، خدا هم به ريشه آنها زد و سقف از فرازشان بر آنها فرو افتاد و از جايى كه فكر نمىكردند، عذاب دامنگيرشان شد [7]. [1]- يكى از معانى «ماد- يميد» كه راغب هم تصريح كرده، طعام دادن است؛ «مائده» به معنى غذا يا سفره و طبقى كه غذا در آنست، از همين ماده است. ضمناً توجه داريم كه گردش دايمى و خود به خود آب در طبيعت از طريق رودخانهها و چشمههاى بزرگ و كوچك كه لازمه توليدات كشاورزى و دامى است، نتيجه وجود كوههاست؛ و نيز مناطق آبرفتى كه عموماً مستعد زراعت است، ناشى از وجود كوههاست. بدين قرار، كوهها عامل اصلى تغذيه انسانها هستند. به آيات 19 و 20 حجر (15) توجه فرماييد كه در آن پس از ذكر گستردگى زمين و برقرارى كوهها، اشاره به روييدن نباتات و تأمين معيشت انسانها دارد و نيز به آيه 10 فصلت (41) توجه فرماييد كه در آن پس از ذكر آفرينش كوهها، اشاره به ايجاد بركت و موجبات روزى در آن شده است. همچنين به آيه 27 مرسلات (77) توجه فرماييد كه در آن ارتباط تنگاتنگ آفرينش كوهها و تأمين آب در زمين بروشنى احساس مىشود و نيز به آيات 30- 33 نازعات (79) توجه فرماييد كه برقرارى كوهها و پيدايش آب و گياه و تغذيه انسان و چارپايان را در كنار هم قرار داده است؛ و اللَّه اعلم. [2]- ستاره قطبى همواره به طرف شمال است و با كمك اين ستاره شبها در بيابان مىتوان خود را توجيه كرد. [3]- معنى و مفهوم اين آيه به بيان ديگرى در آيات 11 لقمان (31)، 4 احقاف (46) و 73 حج (22) آمده است. [4]- به آيه 116 نساء (4) توجه فرماييد. [5]- بىآنكه ذرهاى از بار پيروان گمراه كاسته شود، به نيمه دوم آيه 38 اعراف (7) توجه فرماييد. [6]- مفهوم اين آيه به بيان روشنتر در آيات 12 و 13 عنكبوت (29) آمده است. [7]- به آيه 43 فاطر (35) وَ لا يَحِيقُ الْمَكْرُ السَّيِّئُ إِلَّا بِأَهْلِهِ توجه فرماييد.