15- در محل سكونت [مردم] سبأ [1] دو باغ [بزرگ] از سمت راست و چپ [قرار داشت] كه نشانهاى [از قدرت الهى] بود؛ [به آنها گفتيم:] از روزى پروردگارتان بخوريد و شكرگزار او باشيد [2]؛ شهرى مصفا [داريد] و پروردگارى آمرزگار. 16- پس، [از سپاسگزارى] رويگرداندند، ما هم سيل ويرانگرى را بر آنها فرستاديم كه دو بوستانشان را به تلخستان و شوره گز و اندكى درخت كُنار بدل كرديم. 17- به سزاى ناسپاسىشان آنها را اين [گونه] كيفر داديم؛ آيا جز ناسپاسان را مجازات مىكنيم؟ 18- ميان آنها و شهرهايى كه در آن بركت ايجاد كرده بوديم [3]، آباديهاى پيوسته پديد آورديم و سير و سفر [آسان] را در [فواصل] آنها مقرر داشته بوديم؛ [و گفتيم:] شب و روز بين آنها با امنيت سفر كنيد. 19- ولى [با ناسپاسى و به زبان حال] گفتند: پروردگارا، ميان [سفرهاى] ما فواصل بيشترى ايجاد كن، [تا بينوايان نتوانند همچون اغنيا براحتى سفر كنند؛ و با اين گفتار] بر خويش ستم كردند؛ ما هم به تمامى تار و مارشان كرديم، به گونهاى كه آنان را [موضوع] داستانها قرار داديم؛ قطعاً در اين [ماجرا] براى هر شكيباى سپاسگزار نشانههايى است. 20- ابليس گمان خود را در مورد آنان به تحقق رساند [4]، و جز گروهى از مؤمنان [5] همه او را پيروى كردند. 21- در صورتى كه شيطان بر آنها سلطهاى نداشت [6]، [آنها به اختيار خود پيروىاش كردند [7]؛ پديده اختيار را مقرر نداشتيم] مگر براى اينكه كسى را كه به آخرت باور دارد، از كسى كه درباره آن در ترديد است، بازشناسيم؛ كه پروردگار تو بر هر چيز نگاهبان است. 22- بگو: افرادى را كه به جاى خدا [معبود خود] تصور كردهايد، [بر حوايج خود] بخوانيد [8]؛ همسنگ ذرهاى در آسمانها و زمين اختيار ندارند و نه در [تدبير] آسمان و زمين شركتى دارند و نه از جانب آنها حمايتى براى خدا وجود دارد [9]. [1]- سبا نام قوم و كشورى در جنوب غربى عربستان بوده است كه اكنون يمن نام دارد. اين قوم كه در هزاره سوم قبل از ميلاد زندگى مىكردند، در تاريخ عربستان جنوبى نقش مهمى داشتهاند و نخستين قومى بودند كه در آن منطقه به تمدن بزرگى دست يافتند؛ بخصوص در آبيارى و سدسازى مهارت زيادى داشتند. سد مأرب كه در حومه پايتخت اين كشور احداث شده بود، نماينده هنر و تمدن آنان بوده و سيل بزرگى كه در آيه بعد (16 سبا) به آن اشاره شده است، اين سد را در هم شكست و قوم سبا را در كشورهاى اطراف پراكند. طول اين سد حدود 800 قدم بوده كه تقريباً يك سوم سمت غربى آن هنوز باقى است (مأخوذ از توضيحات استاد خرمشاهى ذيل اين آيه). [2]- به آيه 7 ابراهيم (14) توجه فرماييد. [3]- غالب مفسران عقيده دارند كه منظور سرزمين شامات است؛ بعضى از مفسران هم گفتهاند منظور آباديهاى صنعاء است؛ تفسير نمونه با استدلال منطقى خود نتيجه گرفته كه نظر دوم محتملتر است؛ و اللَّه اعلم. [4]- گمان شيطان را در آيات 16 و 17 اعراف (7) ملاحظه فرماييد. [5]- اين گروه از مؤمنان به بيان ديگر در آيات 82 و 83 ص (38) تعريف شدهاند. [6]- شيطان عدم سلطه خود را در قيامت به شكل جالبى توضيح مىدهد، به آيه 22 ابراهيم (14) توجه فرماييد. [7]- براى توجيه افزوده، به آيه 22 ابراهيم (14) توجه فرماييد. [8]- به آيه 48 نساء (4) توجه فرماييد. [9]- مفهوم آيه به بيان ديگر در آيه 56 اسراء (17) آمده است.