158- اگر مرگ شما را دريابد يا كشته شويد، به پيشگاه خدا احضار مىشويد [1]. 159- در پرتو رحمت الهى، بر آنها [كه در احد نافرمانى كردند و پشيمان شدند] نرم [خو و مهربان] شدى؛ و اگر خشن و سختدل بودى، از گرد تو پراكنده مىشدند، پس از آنها درگذر و برايشان آمرزش بخواه و در كار با آنها مشورت كن؛ و چون [بر اساس مشاوره] تصميم گرفتى، [نگران مباش] بر خدا توكل كن، كه خدا توكل كنندگان را دوست دارد. 160- اگر خدا شما را يارى كند، هيچ نيرويى بر شما پيروز نخواهد شد و اگر شما را فروگذارد، كيست كه پس از او شما را يارى كند [2]؟ پس مؤمنان بايد تنها بر خدا توكل كنند. 161- هيچ پيامبرى را نسزد كه [در غنايم جنگ] خيانت ورزد؛ و هر كه خيانت كند، روز رستاخيز مورد خيانتش را به همراه مىآورد؛ آن گاه [نتيجه] دستاوردهاى هر كس به تمامى داده شود، بىآنكه مورد ظلم قرار گيرند [3]. 162- آيا كسى كه راه خشنودى خدا را پيروى كند، همچون كسى است كه گرفتار خشم خدا شده و جايگاهش جهنم است؟ و [براستى] بد سرانجامى است. 163- آنان درجات و مقامى [خاص خود] در پيشگاه خدا دارند؛ و خدا به آنچه مىكنند بيناست. 164- خدا بر اهل ايمان نعمت بزرگى داد كه در ميان آنها پيامبرى از خودشان برانگيخت كه آياتش را بر آنها مىخواند و [از پليدى جهل و شرك] پاكشان مىسازد و به آنها كتاب و فرزانگى مىآموزد؛ در حالى كه بىترديد قبل از آن در گمراهى آشكارى بودند. 165- چرا آن زمان كه آسيبى [در جنگ احد] به شما رسيد- [در حالى كه] دو برابر آن را [در جنگ بدر بر دشمن] وارد ساخته بوديد- [با تعجب] گفتيد: [براى ما كه ايمان داريم] اين آسيب از كجا رسيد؟! بگو: از ناحيه خودتان بود [4]؛ خدا بر هر كارى تواناست. [1]- براى توجيه ترجمه «حشر» به بخش آخر آيه 61 قصص (28) توجه فرماييد. [2]- مفهوم آيه به بيان ديگر در آيه 17 انعام (6) آمده است. [3]- در اين رابطه به دو آيه 40 و 41 نجم (53) توجه فرماييد. [4]- تفصيل اينكه چگونه از ناحيه خودشان بود، در آيه 152 آل عمران (همين سوره) آمده است؛ ضمناً قانون كلى و عمومى خدا را در مورد يارى مؤمنين در آيه 7 محمد (47) ملاحظه فرماييد.