زمامداران معاصر امام (ع)

پيشواى يازدهم در مدّت امامت خود با سه نفر از خلفاى عباسى معاصر بود: معتزّ (نزديك يك سال)، مهتدى (حدود يك سال) و معتمد (چهار سال و اندى).

دوران زمامدارى سه خليفه ياد شده، دوران اوج قدرت و سلطه تركان بر مقدّرات كشور اسلامى بود. خلفا در اين دوره نه تنها ميدان‌دار نبودند، بلكه اسير دست تركان بودند، بگونه‌اى كه اگر آنان مى‌خواستند، خليفه‌اى را بر مسند خلافت ابقا مى‌كردند و اگر نمى‌خواستند او را بر كنار يا به قتلش مى‌رساندند.

قدرت نمايى تركان در دوران خلفاى پيشين و خليفه‌كشى آنان، بيم و وحشتى از آنان در دل «معتزّ» افكنده بود. در اين ميان از «بغاى كوچك» بيشتر از همه بيمناك بود. [1]

از سوى ديگر، كشته شدن دو تن از سران ترك به نامهاى «وُصَيْف» و «بُغا» به دستور معتزّ، خشم تركان را عليه دستگاه خلافت بيش از پيش برانگيخت و آنان را مصمّم به قتل خليفه كرد. سرانجام در سال 255، پس از آنكه خزانه معتزّ را خالى يافته و وجود او را براى خود بى‌حاصل پنداشتند، بر او شوريدند و در بدترين شكل به قتلش رساندند. [2]

مهتدى، پسر واثق پس از مرگ معتز به خلافت رسيد. او نيز همچون ديگر خليفگان، بازيچه دست تركان بود. سپاهيان ترك به جاى فرمانبرى از خليفه از «موسى بن بغا» فرمان مى‌بردند و مهتدى جز دست برداشتن به‌دعا و اعلام بيزارى از كارهاى او چاره‌اى نداشت. [3]

مهتدى در راستاى سياست ملكدارى و براى جلب افكار عمومى، روشى همچون روش عمر بن عبدالعزيز اموى در پيش گرفت: تظاهر به زهد و پارسايى مى‌كرد، هر جمعه به‌مسجد مى‌رفت وبراى مردم خطبه‌مى‌خواند ونماز مى‌گزارد، اهتمام به اجراى فريضه امربه‌معروف و نهى از منكر در ميان مردم داشت، شرابخوارى و غنا را منع كرد و از فحشا جلوگيرى نمود. [4]

درپيش‌گرفتن اين سياست نه تنها سودى به حالش نبخشيد، بلكه موجب شد تا درباريان و دولتمردان نيز كه همه چيز را براى خود مى‌خواستند بر او خشم بگيرند و به حكومتش‌

[1] - تاريخ الاسلام، حسن ابراهيم حسن، ج 3، ص 9

[2] - ر. ك. الكامل فى التّاريخ، ج 7، ص 195

[3] - ر. ك. تاريخ الاسلام، ج 3، ص 11

[4] - مروج الذّهب، ج 4، ص 96