مناظرات مختلف است. محتواى بعضى از اين مناظرات مسائل سياسى و مباحث مربوط به امامت و رهبرى جامعه اسلامى است ولى محتواى بعضى ديگر، مباحث اعتقادى و علمى است. ما در درسهاى آينده در بخش فعّاليتهاى سياسى آن حضرت به پاره‌اى از مناظرات آن بزرگوار كه صبغه سياسى دارد اشاره خواهيم كرد. در اين درس يك نمونه از مناظرات علمى و فقهى آن حضرت با هارون الرّشيد را ذكر مى‌كنيم.

هارون، سالى حج گزارد. به هنگام طواف، نماز و استلام حجرالاسود با مرد عربى كه پيشاپيش او مناسك را انجام مى‌داد، برخورد كرد و از بى‌اعتنايى او نسبت به خليفه به هنگام انجام مناسك و نيز سر بالا جواب دادن وى به سؤالات خود سخت به خشم آمد؛ با اين حال متوجه شد كه او فردى عادى و معمولى نيست؛ از اين رو، او را تهديد كرد و گفت سؤالى از تو مى‌كنم اگر پاسخ درست ندادى مورد آزار قرارخواهى گرفت. سپس پرسيد: فرض چيست؟ فرمود:

«فرض يكى و پنج، و هفده و 34 و 94 و 153 در هفده، و از دوازده عدد يكى و از چهل عدد يكى و از دويست عدد پنج عدد، و از همه عمر يكى و يكى به يكى است.»

هارون كه از اين اعداد چيزى نفهميد خنده تمسخر آميزى كرد و گفت: من از تو درباره فرض مى‌پرسم، تو شماره و حساب تحويل من مى‌دهد!؟ فرمود:

«مگر نمى‌دانى دين همه‌اش حساب است و اگر دين حساب و كتاب نداشت، خداوند از بندگانش حساب نمى‌كشيد.»

سپس اين آيه را تلاوت كرد: (وَ انْ كانَ مِثْقالَ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ اتَيْنابِها وَ كَفى بِنا حاسِبينَ.) [1]

هارون گفت: آنچه را گفتى توضيح بده وگرنه بين صفا و مروه تو را خواهم كشت.

مرد عرب فرمود:

«اينكه گفتم واجب يكى است، آن دين اسلام است كه همه‌اش يكى است. و پنج نماز دارد كه هفده ركعت است، و 34 سجده و 94 تكبير و 153 تسبيح دارد. اما اينكه گفتم: از دوازده يكى، منظور روزه ماه رمضان است كه از دوازده ماه روزه، يك ماه واجب است. و منظوراز

[1] - انبيا (21)، آيۀ 47. يعنى: و اگر به مقدار سنگينى يك خردل (كار نيك و بدى) باشد، ما آن را حاضر مى‌كنيم و كافى است كه ما حساب كننده باشيم.