مانع‌ تحقق آرمانهاى انقلاب شوند كه بر اثر الطاف الهى در اجراى نقش خود موفق نشدند. در دوران هشت ساله دفاع مقدس نيز احزاب گوناگون، سعى كردند تا با ايجاد اختلاف و حتى با آغاز جنگ مسلّحانه عليه حكومت اسلامى، سبب شكست كشور ما در برابر دشمن متجاوز شوند كه باز هم با تأئيدات الهى در اين توطئه‌ها ناكام ماندند.

در اين درس نقش اختلاف آفرين احزاب، به عنوان يك نقش اصلى، كليدى و عمومى در تاريخ ايران، در دوران نهضت مشروطه، نهضت ملّى شدن صنعت نفت، قيام پانزده خرداد و انقلاب اسلامى ارائه مى‌شود.

نقش احزاب درنهضت مشروطه‌

احزاب و تشكيلات سياسى تا پيش از نهضت مشروطيت وجود خارجى نداشتند. افرادى كه اين احزاب و تشكيلات سياسى را پس از پيروزى نهضت مشروطيت ايجاد كردند، در دوران نهضت با مردم و روحانيت همكارى مى‌كردند. اينان پس از پيروزى نهضت مشروطيت، شروع به اختلاف اندازى در ميان مردم كردند. در اين رابطه از احزابى مثل حزب دمكرات و جناح غير مذهبى حزب اعتداليون مى‌توان نام برد.

در نتيجه اين اختلافات بود كه روحانى برجسته‌اى مثل «شيخ فضل الله نورى» به بالاى چوبه دار رفت و «عين الدوله» نخست وزير دوران استبداد، در عهد مشروطيت دوباره به نخست وزيرى رسيد و هنوز چند سالى از آغاز نهضت نگذشته بود كه كمال‌الملك نخست وزير عهد مشروطه، بزرگترين دستاورد نهضت مشروطه، يعنى مجلس را، تنها به اين جرم كه چرا التيماتوم روسيه را در مورد اخراج يك مستشار خارجى مخالف روسيه، نپذيرفته است، منحل و تعطيل كرد.

احزاب سياسى در مورد نهضتهاى پس از مشروطيت، مثل نهضت جنگل، نيز نقش اختلاف انداز خود را بخوبى ايفا كردند. قيام ميرزا كوچك خان جنگلى، روحانى مبارزى كه در جنگلهاى شمال عليه سلطه بيگانگان در منطقه جنگيد، به دليل كودتاى كمونيستى حزب عدالت (بامرام كمونيستى)، دچار شكست شد. [1]

[1] تارِیخ معاصر اِیران، سال سوم دبِیرستان، ص 70 ـ 138.