نقش احزاب در نهضت ملّى شدن صنعت نفت‌

نهضت ملّى شدن نفت كه توسط آية الله كاشانى آغاز شد با همكارى احزاب مختلف به ثمر رسيد، لكن پس از كسب پيروزى نسبى، اختلاف اندازى احزاب شروع شد.

بخشى از اختلافات به درون خود احزاب مربوط مى‌شد، حزب پان ايرانيست كه يكى از احزاب عضو جبهه ملّى بود، خود به دو گروه طرفدار شاه و طرفدار مصدق تقسيم شده بود.

حزب زحمتكشان كه همانند حزب پان ايرانيست يكى ديگر از احزاب تشكيل دهنده جبهه ملّى بود، به رهبرى مظفر بقائى با مصدق مخالفت كرد و همين امر سبب شد تا خليل ملكى و هوادارانش كه قبلًا از حزب توده انشعاب پيدا كرده و به اين حزب پيوسته بودند، بار ديگر انشعاب پيدا كنند و سازمانى را به نام «نيروى سوم» ايجاد كنند كه هوا خواه مصدق بود. [1]

بخش ديگرى از اختلاف اندازى احزاب به تلاش برخى از ملّى‌گرايان براى دور نمودن مذهبى‌ها از صحنه سياست برمى‌گشت. اهميت اين امر تا اندازه‌اى بود كه يكى از عوامل مهمّ شكست نهضت ملّى شدن صنعت نفت دانسته شده است. افرادى مثل شاهپور بختيار كه از رهبران جبهه ملّى محسوب مى‌شدند، به همراه ديگر دست پروردگان مكاتب غربى و شرقى، مسابقه‌اى دهشتناك را در جهت اهانت، افترا و آزار و اذيّت جامعه روحانيت، به خصوص روحانى مبارز مرحوم آية ... كاشانى از راههاى مختلف؛ راديو، مطبوعات، حمله مستقيم و ... برگزار كرده بودند. [2]

جاسوسان انگليس كه در جبهه متحدى از احزاب دست نشانده يا غربزده متشكّل شده بودند، به شايعه پراكنى عليه رهبر مبارز مذهبى‌ها، آيت اللّه كاشانى اقدام كردند و اين مبارز بزرگ را جاسوس انگليس!، نامسلمان! و ... ناميدند. خانه ايشان را سنگباران كردند، يكى از ياران وفادار و مبارز او را به شهادت رسانده و تعدادى ديگر را زندانى ساختند.

اين شايعات كه توسط مطبوعات هوا خواه جبهه ملّى تأئيد شده و دامن زده مى‌شد،

[1] کودتاِی 28 مرداد 1342، مارک، ج، گازِیوروسکِی، ترجمة غلامرضا نجاتِی، ص 28، چاپ اوّل، شرکت سهامِی انتشار، تهران.

[2] روحانِیت و اسرار فاش نشده از نهضت ملِی شدن صنعت نفت، به کوشش گروهِی از هواداران نهضت اسلامِی اِیران و اروپا، ص 31 ـ 32، نشر دارالفکر، قم، 1362.