واعدام كنند، شهيد شيخ فضل اللّه نورى پاسخ داد: «رواست كه من پس از هفتاد سال كه محاسنم را براى اسلام سفيد كرده‌ام، حال بيايم و بروم زير بيرق كفر؟!» [1]

اينگونه اعمال مشروطه خواهان سبب تجديد نظر مراجع نجف در سياستهاى خود نسبت به نهضت مشروطيت شد. بزرگترين مرجع وقت، آية ... العظمى سيد كاظم يزدى به مخالفت با مشروطه برخاست. [2] آية اللّه العظمى نائينى كه كتابى تحت عنوان تنبيه الامة در تأئيد مشروطيت نوشته بود، از برادر زن خود «ميرزا محمود يزدى» خواست نسخه‌هاى آن را جمع آورى كرده، به رود «دجله» بياندازد. [3]

آية اللّه العظمى شريعت اصفهانى كه بعدها به مرجعيت عامه رسيد، در يك اعلاميه مفصّل، پس از شرح جنايات استعمارگران در كشورهاى اسلامى مى‌نويسد: «بيائيد درباره مشروطه و استبداد (اشتراط و استبداد) سخن نگوييم؛ بيائيد دشمنيهاى داخلى را كنار گذاريم؛ آيا اين شرم آور نيست كه ما زير سلطه حكومت روسها كه به وحشيگرى نامور شده‌اند، قرار گيريم؟» [4]

با كناره‌گيرى جناح مذهبى از نهضت مشروطيت، مشروطه خواهان به تدريج اعتبار خود را در ميان مردم از دست دادند. مردم وعده‌هاى دروغ غربزده‌ها را لمس كردند و از عملكرد خود پشيمان شدند.

جناح غير مذهبى نهضت مشروطه‌

جناح غير مذهبى نهضت مشروطه از چند گرايش تركيب يافته بود كه عبارت بودند از:

1- بابى‌ها: سيد على محمد شيرازى كه زمانى خود را باب امام زمان (عج) و زمانى خود امام زمان معرفى كرد، توانست عدّه‌اى از مردم ناآگاه را به دور خود جمع كند. پيدايش اين فرقه در زمانى بود كه پير كفتار استعمار (انگليس) بر اساس سياست «تفرقه

[1] تارِیخ معاصر اِیران، سال سوم دبِیرستان، ص 98.

[2] تشِیع و مشروطِیت در اِیران، ص 167.

[3] همان، ص 167.

[4] همان، ص 166.