حزب توده، پس از پيروزى انقلاب اسلامى با تظاهر به پيروى از خط امام از آزادى‌ فعاليت برخوردار شد و رشد قابل توجّهى پيدا كرد. [1]

3- مرگ: به دنبال كشف فعّاليّتهاى جاسوسى حزب توده براى شوروى و به تبع آن براى عراق، در زمان جنگ عراق با ايران، اقدام به دستگيرى رهبران و اعضاى حزب شد. بدين ترتيب مرگ حزب توده فرا رسيد. [2] البته هنوز در خارج از كشور، هر از چند گاه، مطالبى با عنوان حزب توده ايران منتشر مى‌شود، ليكن با فرو پاشى كمونيسم در كشور شوروى سابق و تجزيه آن، چنين فعاليتى را نمى‌توان در حد فعاليتهاى يك حزب دانست.

چه كسانى؟

1- بنيانگذاران: اسامى آنان كه توسط «رضا روستا» گردهم آمدند، عبارت است از:

سليمان محسن اسكندرى (شاهزاده قاجار و به ظاهر غير كمونيست)، محمد بهرامى، جعفر پيشه ورى [3]، مرتضى يزدى، حسين مهانى، محمود بقراطى، محمد على شريفى، احمد اسپهانى، مير قاسم چشم آذر، رسول پير مرادى، منصور ركنى، بزرگ علوى، عبدالحسين نوشين، ابوالفضل فرهى، فرخى دهقانى، احسان طبرى، و عده ديگرى كه چند ماه بعد ملحق شدند و عبارت بودند از: نورالدين الموتى، ضياءالدين الموتى، عبدالصمد كامبخش، اردشير آوانسيان و ....

بيشتر بنيانگذاران حزب از زمينداران و مالكان بزرگ بودند. برخى از آنها قبلًا در سازمان فراماسونرى (حزب جاسوسان انگليس) و حزب دمكرات (حزب تند رو و تروريست صدر مشروطيت) تجربه كار حزبى داشتند. [4]

2- رهبران: در معرفى مختصرى از رهبران و افراد كاملًا صاحب نفوذ در حزب مى‌توان گفت:

[1] کژ راهه، ص 25 ـ 41.

[2] همان، ص 39 ـ 41.

[3] از هشت سالگِی به روسِیه رفته بود. اسم اصلِی او سِید جعفر جوادزاده بود، او چند سال بعد در رأس غائله تجزِیه آذرباِیجان قرار گرفت.

[4] جنگ تحمِیلِی در تحلِیل گروهک‌ها، ص 108، 109. (با مقدارِی اضافه)