انگليسى در طول جنگ، ضمن ناديده گرفتن حاكميت ايران با دولت و ملّت ايران همانند يك كشور مستعمره رفتار مى‌كردند. [1]

ب- روسيه‌

روسيه كه از زمان پتر كبير سياست توسعه طلبى و اشغال ايران را دنبال مى‌كرد، با شكست ايران در دو جنگ و تصرف منطقه قفقاز و تحميل قراردادهاى صلح و كاپيتولاسيون، قراردادهاى تجارى و گمركى، نفوذش در ايران به حدّ اعلى رسيده بود.

روسيه قبل از آغاز جنگ جهانى اوّل، در چهار نوبت به بهانه هايى مانند حفظ جان و مال اتباع خود، حافظت و نگهبانى از سفارت و كنسولگريهاى خود، نيروهاى زيادى را وارد ايران كرد و با توجّه به تشكيل سازماندهى و نفوذ نيروهاى قزاق ايرانى كه به دست روسها در ايران انجام مى شد، در قسمتهاى شمالى ايران «فاعل مايشاء» بود و ضمن ناديده گرفتن استقلال سياسى ايران دست به فجايعى زدند. شهر تبريزرا به توپ بستند و به قتل زنان و مردان بى گناه پرداختند. و در روز عاشورا ثقة الاسلام و چند نفر ديگر از علما و مجاهدان را به دار آويختند. در رشت نيز به قتل و غارت پرداختند و به سوى مردم تيراندازى كرده، عده اى را به دار آويختند. در مشهد هم ضمن به توپ بستن مرقد مطهر امام رضا (ع) به سوى زائران هم تيراندازى كرده، خزانه حضرتى را غارت كردند. [2]

پس از آغاز جنگ و انعقاد قرارداد سرّى با انگلستان وامضاى آن توسط نخست وزير ايران، اشغال ايران توسط روسيه رسميت يافت و آنها ضمن اعزام نيروهاى جديد ديگرى به ايران، شهرهاى قزوين، كرج و ساير شهرهاى شمالى ايران را به تصرف خود درآورده، تهران را نيز تهديد به اشغال كردند امّا پس از پيوستن دولت ايران به اتّفاق مثلث (متفقين) ازاشغال تهران خوددارى نمودند. [3]

همزمان با اين اقدامات، روسها، ضمن تقويت و گسترش قزاقها در شهرهاى مشهد،

[1] - تاريخ تحولات سياسى و ورابط خارجى ايران، مدنى، ج 2، ص 303-302؛ پژوهشى در تاريخ ديپلماسى ايران، مهميد، ص 314.

[2] - همان، ص 280-254.

[3] - تاريخ تحولات سياسى و روابط خارجى ايران، مدنى، ج 2، ص 290-285، تاريخ روابط خارجى ايران، دورۀ اول مشروطه، ولايتى، ص 37.