شوروى براى تعقيب آنها وارد خاك ايران شدند و استان گيلان را به تصرف خود درآوردند. نيروهاى انگليسى و قزاقهاى ايرانى كه در اين زمان به دستور مستشاران انگليسى جهت سركوب نهضت جنگل در گيلان به سر مى بردند تا قزوين عقب نشينى كردند. بلشويكها و چريكهاى جنگل كه سالها عليه نيروهاى تزارى مبارزه كرده بودند، در گيلان اعلام حكومت «جمهورى سوسياليستى» كردند. امّا ميرزا كوچك خان پس از اين كه از اهداف كمونيستها آگاه شد، از دولت آنها كناره گيرى كرد و هدف «اتحاد اسلام» را دنبال نمود. [1]

هر چند دولت شوروى اعلام كرده بود كه پس از سركوب ضد انقلابيون از خاك ايران خارج خواهد شد، امّا دولت ايران به جامعه ملل كه پس از جنگ جهانى اوّل به وجود آمده بود، شكايت كرد. سرانجام جلسه مجمع عمومى جامعه ملل، جهت استماع شكايت ايران تشكيل شد، ولى هيچ گونه تصميمى در اين مورد اتخاذ نكرد و منتظر وعده هاى شوروى مبنى بر تخليه ايران ماند و از دولت ايران نيز درخواست نمود كه جريان بعدى امر را به اطلاع جامعه ملل برساند. بدين طريق خاك ايران همچنان در اشغال ارتش سرخ باقى ماند. [2]

كودتاى سوم اسفند 1299 ه. ش‌

در اين زمان كه حدود دو سال از جنگ گذشته بود، امّا هنوز نيروهاى انگلستان خاك ايران را در اشغال خود داشتند. حضور اين نيروها كه براى دولت آن كشور هزينه هاى سنگينى داشت، مورد مخالفت شديد افكار عمومى در انگلستان قرار گرفت و مردم آن كشور با فشار بر دولت خود خواستار خروج نيروهاى انگليسى از ايران شدند. دولت انگلستان كه نمى خواست سلطه‌اش را ايران در از دست بدهد، به فكر ايجاد يك حكومت مركزى قوى كه بتواند اهدافش را در ايران تأمين كند، افتاد. قبل از هر اقدامى ابتدا لازم بود كه زمينه هاى داخلى چنين كارى فراهم شود. قرارداد وثوق الدوله- كاكس‌

[1] - تاريخ تحولات سياسى و روابط خارجى ايران، مدنى، ج 2، ص 378-360، تاريخ روابط خارجى، مهدوى، ص 203-202.

[2] - تاريخ روابط خارجى ايران، مهدوى، ص 203.