ج- استقلال گمرك ايران‌

در دوران قاجاريّه، بويژه در زمان ناصرالدين شاه و مظفر الدين شاه، كشورهاى روسيه و انگلستان از طريق قراردادهاى تجارى و گمركى، همچنين براى وصول اصل و بهره وامهاى خود به ايران، گمركات ايران را در دست گرفته بودند و كشورمان استقلال گمركى نداشت. عوارضى كه بر واردات كالا وضع مى‌شد، به نفع كشورهاى بيگانه بود و منافع ايران در آن ملحوظ نمى‌شد. خروج از چنين وضعيتى باعث افزايش محبوبيت رضاخان نزد مردم ايران شده، بر وجهه بيگانه ستيزى او افزوده مى‌شد. به همين دليل، وى در سال 1306 ه. ش، مقررّات قبلى مربوط به گمرك ايران كه حقوق كشورمان را نسبت به استقلال اقتصادى محدود مى‌ساخت، لغو و مقررات جديدى كه به ظاهر باعث استقلال گمركات ايران مى‌شد، وضع كرد. [1]

به موجب اين مقررات جديد، به دولتهاى بيگانه اعلام شد كه بايد قراردادهاى جديدى را بر اساس اين مقرّرات با دولت ايران منعقد كنند. انگلستان كه تنها كشورى بود كه تا اين زمان هنوز هم از عايدات گمركات جنوب، بابت مطالباتش از دولت ايران، برداشت مى‌كرد، به ظاهر از اقدام رضاخان ناراضى شد و با بى ميلى با آن برخورد كرد.

امّا اين كشور نيز سرانجام با امضاى يك قرارداد جديدى با دولت ايران، استقلال گمركات ايران را پذيرفت و دولت ايران هم بعد از چند سال بدهيهايش را بطور كامل به انگلستان پرداخت نمود. [2]

تيرگى روابط ايران و انگليس‌

در سال 1280 ه ش/ 1901 م و در زمان مظفر الدين شاه، امتياز استخراج و بهره‌بردارى از نفت ايران (به استثناى پنج استان شمالى) به شخصى به نام «دارسى» [3] واگذار شده‌بود. چندسال بعد، دولت انگلستان با سرمايه‌گذارى و خريد بيشتر سهام آن،

[1] - تاريخ روابط سياسى ايران و انگليس در دورۀ رضاشاه، بيات، ص 191-190

[2] - تاريخ روابط خارجى ايران، هوشنگ مهدوى، 216-215؛ سياست خارجى ايران در دوران پهلوى، همان نويسنده، ص 26.

[3] . 1 - William Knox Darcy.