مى رسيد خاموش شود. انتخابات دوره شانزدهم مجلس در زمان نخست وزيرى «ساعد» و با جوّ خفقانى كه بعد از تيراندازى به سوى شاه در دانشگاه تهران به وجود آمده بود، برگزار شد. ترور «هژير» وزير دربار شاه توسط فدائيان اسلام باعث ابطال انتخابات تهران و سقوط دولت «ساعد» شد. در انتخابات مجدّد پايتخت كه در زمان رجبعلى منصور برگزار شد، آيت‌اللّه كاشانى و چند نفر از اعضاى جبهه ملّى به رهبرى دكتر «مصدق» به نمايندگى برگزيده شدند و آيت‌اللّه كاشانى پس از 5/ 1 سال تبعيد از لبنان به تهران بازگشت و رهبرى مردم مسلمان ايران را براى ملّى شدن نفت به دست گرفت و زمينه لازم براى مبارزه با استعمار انگليس فراهم شد. [1]

پس از تشكيل مجلس شانزدهم، كميسيون مخصوص نفت به رياست «دكتر مصدق» تشكيل شد. اين كميسيون ابتدا قرارداد الحاقى را رد كرد و همزمان در مجلس و درخارج از آن آيت‌اللّه كاشانى طى بيانيه‌اى از مردم خواست كه در باره ملّى شدن نفت پافشارى كنند و بدين ترتيب نهضت شكل گرفت. سپهبد «رزم آرا» كه در اين زمان براى جلوگيرى از ملّى شدن نفت به جاى منصور به نخست وزيرى برگزيده شد و آخرين مانع در راه احقاق حق مردم ايران محسوب مى‌شد، با گلوله خليل طهماسبى يكى از اعضاى فدائيان اسلام به قتل رسيد. بلافاصله پس از اين حادثه، كميسيون نفت به اتّفاق آرا ملّى شدن صنايع نفت ايران را تصويب كرد و از طرف مجلس مأموريت يافت كه در مدت دو ماه، لايحه چگونگى اجراى اصل ملّى شدن نفت را تهيه كرده، به مجلس ارائه دهد. مجلسين شورا و سنا نيز در 24 و 29 اسفند 1329 ه. ش ملّى شدن نفت را تصويب كردند. بدين ترتيب نفت ايران پس از پنجاه سال، ملّى شد و بحران روابط ايران وانگلستان وارد مرحله جديدى گرديد. در اين زمان به دكتر مصدق پيشهاد پذيرش پست نخست وزيرى داده شد كه او قبول چنين مقامى را مشروط به تصوب لايحه نُه ماده‌اى نحوه اجراى ملّى شدن نفت كرد. پس از تصويب اين لايحه، دكتر مصدق بطور رسمى به نخست وزيرى منصوب و مأمور اجراى ملّى‌شدن نفت وخلع يد از شركت نفت ايران و انگلستان شد. [2] همزمان‌

[1] - از سيد ضياء تا بختيار، بهنود، ص 309-300؛ تاريخ سياسى معاصر ايران، ج 1، ص 181-178.

[2] - مصدق و نبرد قدرت، همايون كاتوزيان، ترجمه احمد تدين، ص 183-177، نشر پارسا، تهران، 1371؛ تاريخ سياسى معاصرايران، مدنى، ج 1، ص 205-181.