با نخست وزيرى دكتر مصدق و آغاز خلع يد، فعاليتهاى انگليس بر ضد ملى شدن نفت نيز آغاز شد كه در اين قسمت بدانها اشاره خواهد شد.

اقدامهاى همه جانبه انگلستان در مقابل نهضت‌

ملّى شدن صنايع نفت ايران كه منافع دولت استعمارى انگلستان را در منطقه‌

خاورميانه خليج فارس مورد تهديد قرار داده بود، به هيچ عنوان نمى توانست مورد قبول آن كشور واقع شود. به همين دليل، انگلستان براى جلوگيرى از اجراى كامل قانون ملّى شدن نفت ايران يا به سازش كشاندن مقامهاى ايرانى و در نتيجه ادامه چپاول و غارت منابع غنى نفت ايران، دست به چند اقدام ديپلماتيك و نظامى زد. انگليسيها ابتدا سعى كردند مسأله را به داورى ارجاع دهند كه ايران آن را نپذيرفت [1] و اصل ملّى شدن را ناشى از حق حاكميت ملت ايران دانست كه هيچ مقام بين المللى صلاحيت قضاوت در چنين امرى را ندارد. همچنين دولت آمريكا را به وساطت بين ايران و انگلستان فراخواند كه دكتر مصدق آن را پذيرفت و يك هيأت انگليسى به سرپرستى «باسيل جاكسون» به ايران آمد، امّا چون پيشنهادهاى او مخالف اصل ملّى شدن بود، در نتيجه مأموريتش با شكست مواجه شد و ايران را ترك كرد. سپس دولت انگلستان براى جلوگيرى از اجراى خلع يد به ديوان دادگسترى لاهه شكايت كرد وديوان رأى تأمينى خود را به نفع انگلستان صادر كرد كه دولت ايران آن را هم نپذيرفت. همزمان با اين اقدامهاى ديپلماتيك و سياسى، دولت آن كشور دست به اقدامهاى نظامى زد و چند هزار چترباز، يك رزم ناو و دو كشتى جنگى به آبهاى مجاور ايران فرستاد و كاركنان و متخصصان نفت خود را وادار به استعفا و ترك ايران كرد. [2]

دولت و ملت مسلمان ايران كه عزم راسخ خود را در جهت استيفاى حقوق حقّه‌

[1] - به رأيى گفته مى‌شود كه ديوان لاهه قبل از رسيدگى به صلاحيت خود و براى جلوگيرى از بحرانى‌تر شدن موضوع كه در واقع‌همان حفظ وضعيت موجود است صادر مى‌كند. البته اين رأى موقتى است.

[2] - تاريخ سياسى معاصر ايران، مدنى، ج 1، ص 215-206؛ مصدق و نبرد قدرت، همايون كاتوزيان، ترجمه احمد تدين، ص 225-222، چاپ مؤسسه فرهنگى رسا، تهران، 1371