واگذارى هر نوع امتياز نفت و يا ايجاد هر گونه شركتى را كه بيگانگان در آن سهيم باشند، مردود اعلام كرد. بدين ترتيب سياستهاى قوام در مورد شوروى سابق شكست خورد ودوره‌اى در روابط دو كشور آغاز شد كه از آن به عنوان سالهاى بحران روابط بين دو كشور ياد مى‌شود. [1]

دولت شوروى اين اقدام را يك تبعيض آشكار و عملى خصمانه نسبت به خود دانست. و نسبت به پيامدهاى آن هشدار داد. سپس با توجّه به قراردادهاى استخدام مستشاران آمريكايى و حضور آنها در ايران دولت شوروى يادداشتهاى تهديد آميزى براى مقامهاى ايرانى ارسال و دولت ايران را متهم كرد كه كشور خود را به پايگاهى عليه كشور شوروى تبديل كرده است. مهمترين حادثه‌اى كه در اين سالها باعث تيرگى بيشتر روابط دو كشور شد، سوء قصد نافرجام به شاه در پانزده بهمن 1327 ه. ش و بازداشت اعضاى حزب توده و محاكمه آن‌ها بود. پس از اين جريان، نيروهاى شوروى در دو مرحله بطور آشكار به پاسگاههاى مرزى ايران در گرگان و آذربايجان حمله كرده، عده اى از نيروهاى ايرانى را كشته يا به اسارت بردند. بحران و تيرگى روابط دو كشور تا سال 1329 ه. ش كه سپهبد رزم آرا به نخست وزيرى رسيد، ادامه داشت. در اين سال، با امضاى دو يادداشت تفاهم مرزى و بازرگانى، روابط بحرانى و خطرناك دو كشور خاتمه يافت و بسيارى از مشكلات روابط دو كشور حل شد. [2]

موضع شوروى در مقابل نهضت ملّى شدن نفت‌

روابط ايران و شوروى سابق در اوج ملّى شدن نفت ايران، يعنى زمان نخست وزيرى مصدق را مى‌توان به دو قسمت تقسيم كرد: دوره ديكتاتورى استالين و دوره مالنكوف.

با توجه به شكست سياست شوروى در مسأله تخليه ايران، بحران آذربايجان، ردّ توافقنامه سه ماده‌اى قوام سادچيكف در مجلس شوراى ملّى ايران و سرخوردگى‌

[1] - ر. ك: تاريخ سياسى معاصر ايران، مدنى، ج 1، ص 166-156؛ ايران و قدرتهاى بزرگ در جنگ دوم جهانى، ذوقى، ص 349.

[2] - ايران و قدرتهاى بزرگ در جنگ جهانى دوم، ذوقى، ص 355-346؛ سياست خارجى ايران در دوران پهلوى، هوشنگ مهدوى، ص 127-119.