سياستمداران شوروى از ايران تا زمانى كه استالين در مسند قدرت بود، روابط دو كشور به حالت كاملًا عادى برنگشت. از اين رو موضع شوروى در زمان نخست وزيرى مصدّق و در حساسّترين لحظه هاى تاريخ معاصر ايران در صحنه بين المللى، سياست بى اعتنايى، انتظار و رأى ممتنع يا غيبت در مجامع جهانى بود. علاوه بر اينها، چون مصدق نقش مؤثرى در تصويب قانون منع امتياز نفت به بيگانگان و ردّ توافقنامه قوام- سادچيكف داشت، مقامهاى شوروى سابق و عوامل آنها در حزب توده ايران در اين مقطع با مصدق مخالف بودند و او را عامل امپرياليسم آمريكا دانسته، از سياست «موازنه منفى» او ناراضى بودند. [1]

در اسفند ماه 1331 ه. ش هنگامى كه استالين درگذشت و گئورگى مالنكوف جانشين او شد، بتدريج آثار تغيير در سياست خارجى شوروى هويدا شد وشعار «همزيستى مسالمت آميز» و «بهبود روابط با كشورهاى همسايه» مطرح شد. مسأله مهم ديگرى كه در داخل ايران باعث تغيير و تحوّل سياست خارجى شوروى سابق و حزب توده نسبت به دولت مصدق شد، پيروزى قيام سى تير به رهبرى آيت الله كاشانى- رهبر جناح مذهبى نهضت- بود. از اين تاريخ به بعد و تا زمان كودتاى 28 مرداد 1332 ه. ش، روابط ايران وشوروى سابق به ظاهر بهبود پيدا كردو حزب توده نيز تغيير جهت داده، از دولت مصدق حمايت مى‌كرد. امّا مقامهاى شوروى بطور عملى اقدام مثبتى در مورد تحويل طلاهاى [2] ايران و خريد نفت ملّى شده ايران كه كمك بسيار مهمّى به دولت ايران بود، انجام نداده، در واقع به نوعى همكارى و همسويى با دشمن نهضت مردم مسلمان ايران داشتند. [3]

روابط ايران و شوروى پس از كودتاى 28 مرداد 1332 ه. ش‌

پس از كودتاى 28 مرداد و آغاز سلطه همه جانبه آمريكا بر ايران، روابط ايران و شوروى همواره تابعه اى از روابط دو ابرقدرت بود. در اين زمان، مقامهاى شوروى از

[1] - سياست خارجى ايران در دوران پهلوى، هوشنگ مهدوى، ص 201-194.

[2] - در آن زمان پشتوانه اسكناسهاى چاپ شده طلا بود و به همين دليل هر كشور مقدارى طلا در كشورهاى مهم به امانت‌مى‌گذشت و در صورت لزوم مى‌توانست از آن استفاده كند. جريان طلاهاى ايران در شوروى از اين مقوله بود.

[3] - سياست خارجى ايران در دوران پهلوى، هوشنگ مهدوى، ص 204-202.