چنين وضع مطلوبى براى روسيه در صحنه سياسى ايران نبود و براى اين كه در ظاهر خود را حامى ايران معرفى كند، در سال 1213 ه ش/ 1834 م، پيشنهاد تضمين استقلال و تماميت ارضى ايران از سوى دو كشور روس و انگليس را ارائه نمود. هدف انگلستان از اين پيشنهاد، جلب رضايت و خشنودى شاه ايران از يك سو و جلوگيرى از دست اندازيهاى آينده روسيه به خاك ايران از سوى ديگر بود، [1] زيرا تضمين استقلال ايران به معناى پذيرش حفظ وضع موجود بود و انگلستان از يك طرف از عدم دخالت روسيه در هرات مطمئن مى‌شد و از طرف ديگر اين امر باعث مى‌شد كه روسيه از طريق ايران به هرات تجاوز نكند.

پيشنهاد انگلستان در اين تاريخ كه با سياست روسيه در ايرن همسويى داشت، مورد موافقت آن كشور قرار گرفت. اين مسأله بدون امضاى هيچ گونه پيمان و قرارداد رسمى و تنها بطور شفاهى مورد توافق دو كشور قرار گرفت. بدين ترتيب دو كشور قدرتمند كه جزء بازيگران اصلى روابط بين‌الملل در آن تاريخ بودند، به ظاهر استقلال ايران را تضمين كردند. امّا در واقع هر كدام منافع و مقاصد خاص خود را در ايران دنبال مى‌كردند. [2]

ج- توطئه قتل قائم مقام و تأثير آن بر روابط خارجى ايران‌

هنگام مرگ فتحعليشاه، ميرزا ابوالقاسم قائم مقام، پيشكار محمّد ميرزا- وليعهد- بود. وى با تدبيرهاى خود نقش مؤثرى در جلوس محمّد شاه به عنوان شاه ايران داشت و به همين دليل از سوى شاه جوان به صدارت رسيد. «قائم مقام» در مدت كوتاه صدارت خود قدمهايى در جهت استقلال كشور، رفع مشكلات داخلى و كوتاه كردن دست بيگانگان برداشت. دولت انگلستان كه در اين زمان براى تسلط بر هندوستان و افغانستان، توسعه نفوذ خود را در ايران لازم مى‌ديد، نمى‌توانست وجود چنين سياستمدار توانا و مستقل را تحمّل كند. به همين دليل دست به توطئه براى بركنارى او از قدرت زد. در نهايت مخالفتهاى انگلستان و درباريان وابسته و تلقين به شاه جوان مبنى‌

[1] - تاريخ تحولات سياسى و روابط خارجى ايران، دو جلد، ج 1،، ص 247.

[2] - همان، ص 248؛ تاريخ روابط سياسى ايران و انگليس در قرن نوزده، ج 1، ص 344-340.