ه- محاصره دوم هرات و اشغال خاك ايران از سوى انگلستان‌

تجاوز افغانها به مرزهاى ايران و كشتار و اسارت جمعى از مردم سيستان از يك سو و تشويق و پشتيبانى دولت روسيه از حمله ايران به هرات از سوى ديگر، باعث شد كه سرانجام «محمّد شاه» در سال 1216 ه ش/ 1837 م، در رأس نيروهاى ايران عازم فتح هرات شود. ارتش تحت امرشاه ايران، بدون برخورد با مانع مهمّى به اطراف هرات رسيده، آن شهر را به محاصره خود درآورد. انگلستان كه مى‌دانست «كامران ميرزا» در مقابل ارتش ايران توان مقابله ندارد يك افسر توپخانه انگلستان به نام «الْدرد پاتينجر» را به همراه چند نفر درجه دار و سرباز مخفيانه به هرات فرستاد تا به نيروهاى «كامران ميرزا» در مقابل ايران كمك كنند. محاصره هرات از سوى نيروهاى ايرانى به مدّت ده ماه به طول انجاميد. در اين مدت وزراى مختار روسيه وانگلستان هم به اردوى نيروهاى ايرانى ملحق شده و سفير روسيه آنها را تشويق به محاصره و سفير انگلستان تشويق به انصراف از محاصره هرات مى‌كردند. [1]

در طول مدّت محاصره هرت از سوى ايران، نيروهاى افغانى چندين بار قصد تسليم داشتند، امّا هر بار با ممانعت مستشاران انگليسى كه همراه آنها بودند، رو به رو مى‌شدند. سرانجام زمانى كه سقوط نهايى هرات نزديك شده بود، «مك نايل» وزير مختار [2] انگليس وارد اردوى نيروهاى ايرانى شده، از شاهِ ايران درخواست ملاقات كرد.

وى در ملاقات با «محمدشاه» اعلام كرد كه جنگ ايران با هرات مخالف عهدنامه منعقده بين ايران و انگليس است. [3]

«محمّد شاه» ضمن ردّ نظرات وزير مختار انگلستان، اصرار او را نيز مبنى بر ميانجيگرى بين ايران وامير هرات نپذيرفت. وقتى «مك نايل» نتوانست به اهداف خود دست يابد، به اقدامهايى از جمله قطع رابطه انگليس با ايران، ترك اردوى نيروهاى‌

[1] - تاريخ روابط خارجى ايران، ص 319؛ ايران در دورۀ قاجار، ص 150-140.

[2] - پژوهشى‌در تاريخ ديپلماسى ايران، محمد على مَهْميد، ص 188-183؛ تاريخ‌روابط خارجى ايران، هوشنگ مهدوى، ص 139.

[3] - مأمور سياسى يك كشور كه از نظر درجه پايين تر از سفير است.