سفر قبلى براى شاه ايران مساعد نبود. [1]

اين سفر ابتدا از روسيه آغاز شد وناصرالدين شاه در «سن پترزبورگ» پايتخت آن كشور مورد پذيرايى مجلّل دولت روسيه قرار گرفت. نتيجه ديدار شاه ايران از روسيه اين بود كه روسها يك مانور نظامى براى او ترتيب دادند و ناصرالدين شاه تحت تأثير نظم و انظباط قزاقهاى روسيه قرار گرفت و از دولت آن كشور درخواست كرد كه چند نفر نظامى روسيه براى تشكيل قسمتى از سواره نظام ارتش ايران به سبك قزاقهاى آن كشور به تهران اعزام كند. «الكساندر دوم»، تزار روسيه، ضمن قبول درخواست شاه ايران، يك سال بعد، عده اى از افسران آن كشور را به فرماندهى يك سرهنگ روسى به ايران فرستاد و قزاقخانه ايران تشكيل شد و روز به روز تعداد نفرات آن افزايش يافت. از اين تاريخ تا تشكيل ارتش جديد ايران، قزاقهاى ايرانى يكى از مهمترين عوامل نفوذ دولت روسيه در ايران بودند. پس نتيجه ديدار شاه ايران از روسيه، افزايش نفوذ بيشتر آن كشور در ايران بود. [2]

پس از پايان ديدار از روسيه ناصرالدين شاه وهيأت همراه از طريق مرز لهستان وارد كشور آلمان شدند. پادشان ايران كه از مداخله و رقابت دو كشور روسيه و انگلستان در امور داخلى ايران عاجز مانده بود، تصميم گرفت باكشور سومى در اروپا ارتباط سياسى برقرار كند. امپراتورى آلمان براى چنين نقشى مناسب بود و به همين دليل مذاكراتى با «وَيْلْهِلم اوّل» امپراتور و «بيسمارك» صدراعظم آلمانى انجام داد. ديدار از آلمان و مذاكره بامقامهاى آن كشور دو نتيجه خوب و مثبت براى ايران به همراه داشت. نتيجه اوّل، ايجاد رابطه سياسى و تأسيس سفارتخانه در ايران و آلمان و اعزام و تبادل وزير مختار بين دو كشور بود. [3] نتيجه دوم كه مهمتر از اوّلى بود، باز پس گيرى ناحيه قطور ايران بود. چون‌ همزمان با سفر ناصرالدين شاه به امپراتورى آلمان، كنفرانس «برلن» در آن كشور براى

[1] - روابط ايران در دوران قاجاريه، نائبيان، ص 174.

[2] - همان، ص 175.

[3] - تاريخ روابط ايران و آلمان، برادفورد. جى. مارتين، پيمان آزاد، على اميد، ص 43-32؛ روابط ايران با دوّل خارجى در دوره‌قاجاريه، نائبيان، ص 176.