ب- فعاليت حزب توده ايران‌

در روزهاى قبل از وقوع كودتا، توده‌ايها به خيابان آمده، به نفع دكتر مصدّق شعار مى‌دادند. اين عملكرد باعث دامن زدن به هرج و مرج اجتماعى شده بود، بطورى كه «پيتر آورى» چنين اظهار مى‌كند:

«در اين روزهاى آخر به نظر مى‌رسيد كه اوضاع كشور در دست مردم كوچه و بازار است.» [1]

ج- خوددارى آمريكا و شوروى از كمك به مصدق‌

در اين مرحله حساس از نهضت، رئيس جمهور آمريكا «آيزنهاور» كه مصدق اميد زيادى براى كمك مالى به او داشت، به درخواست كمك، پاسخ منفى داد. دولت شوروى نيز از تحويل يازده تُن طلايى كه ايران در بانكهاى آن كشور داشت، خوددارى كرد. با توجّه به اينكه در اين زمان يكى از مشكلات عمده دولت ايران، مشكل مالى بود كه بر اثر قطع صدور نفت ايجاد شده بود، عدم كمك مالى آمريكا و شوروى معنا و مفهومى جز مخالفت با نهضت رو به رشدِ ملى شدن نفت نداشت. ايران در آن زمان اعلام كرده بود كه نفت خود را به نصف قيمت بازار به فروش مى‌رساند، ولى شوروى كه در همسايگى ما قرار داشت، حاضر بود نفت را به قيمت گران از دورترين نقاط جهان خريدارى كند، ولى نفت ارزان ايران را خريدارى نكند.

د- انحلال مجلس هفدهم‌

بدون شك يكى از اشتباهات غير قابل جبران مصدق انحلال مجلس هفدهم بود كه با تعطيلى آن يكى از موانع مهمّ قانونى از سر راه كودتا برداشته شد. علاوه بر آن، شاه در غياب مجلس از اختيارات بيشترى برخوردار شده بود و اين مسأله خود زمينه لازم را براى كودتا فراهم كرد.

[1] تارِیخ معاصر اِیران، آورِی، پِیتر آورِی، ترجمة رفِیعِی مهرآبادِی، ج 2، ص 395.