و- فرار شاه از ايران‌

فرار شاه از پايتخت و در نهايت از ايران زمينه را براى اجراى كودتا آماده‌تر ساخت؛ زيرا در صورت حضور وى در مركز چه بسا دكتر مصدّق با توجه به نفوذ و تسلّطى كه بر روى شاه داشت، از انجام موفّق كودتا جلوگيرى مى‌كرد. [1]

مجريان داخلى و خارجى كودتا

كودتا با هماهنگى كامل انگليس و آمريكا و با طراحى سازمان سيا صورت گرفت.

رهبرى كودتا به عهده «كروميت روزولت» يكى از جاسوسان برجسته سازمان سيا بود. از كل مبلغ يك ميليون دلارى كه براى انجام كودتا در اختيار وى گذاشته شده بود، فقط هفتاد و پنج هزار دلار آن هزينه شد. «هندرسن» سفير وقت آمريكا در ايران عقيده داشت كه ادامه حكومت دكتر مصدّق زمينه را براى سلطه شوروى بر ايران فراهم خواهد ساخت. [2]

شاه ازجمله كسانى بود كه در ايران از جريان كودتا اطّلاع داشت. روزولت مى‌گويد: در ملاقاتى كه در اين مورد با وى داشتم از او خواستم كه مصدّق را عزل كرده و سرلشكر زاهدى را به نخست‌وزيرى منصوب كند. وى مى‌گويد شاه اين خواست مرا پذيرفت، تنها چيزى كه شاه بر آن تأكيد داشت و مى‌خواست از آن مطمئن شود، موضع ما در قبال ادامه سلطنت وى بود.

روزولت مى‌گويد: پس از اطمينان از حمايت ما از سلطنتش، بسيار خوشحال شد. اشرف پهلوى فرد ديگرى بود كه در جريان كودتا قرار داشت. وى علاوه بر تماسهاى تلفنى كه از خارج با برادرش داشت، سه بار بطور پنهانى به تهران آمد تا هماهنگيهاى لازم را صورت دهد. [3]

قبل از كودتا، «هندرسن» به ملاقات دكتر مصدق مى‌رود و او را در جريان نقشه آمريكا و انگلستان براى كودتا قرار مى‌دهد و به وى گوشزد مى‌كند كه ديگر دولت آمريكا حكومت مصدق را به عنوان يك حكومت قانونى به رسميّت نمى‌شناسد و با آن‌

[1] تارِیخ معاصر اِیران، آورِی، پِیتر آورِی، ترجمة رفِیعِی مهرآبادِی، ج 2، ص 394 ـ 396.

[2] تارِیخ سِیاسِی معاصر اِیران، مدنِی، ج 1، ص 286.

[3] مصدق و مبارزه براِی قدرت در اِیران، محمدعلِی (هماِیون) کاتوزِیان، ترجمه فرزانه طاهرِی، ص 232.