مقدّسات مردم بود. اهانت به كتاب آسمانى و شعاير اسلامى براى آنها غير قابل تحمّل بود. آنها از اينكه فرزندانشان مجبور به آموزش در مدارسى هستند كه مسيحيّت را ترويج مى‌دهند، بسيار ناراحت بودند. در پى چنين تضييقاتى عليه مسلمانان، نامه‌ها و تومارهاى فراوانى به عباس ميرزا، فتحعليشاه و بويژه علما و روحانيون ارسال گرديد كه در آنها، از علما استمداد شده بود. [1] علما نيز كه طبق تعاليم اسلامى نمى‌توانستند ساكت نشسته و شاهد سلطه كفار بر مسلمين و آزار و اذيّت آنها باشند، حكم جهاد عليه كفّار را صادر كردند.

ج- شكسته شدن غرور ملّى: مردم كه در جريان جنگ قبلى علاوه بر جانفشانى‌هاى خود خسارتهاى زيادى را نيز متحمل شده بودند، از اينكه در نهايت نتيجه لازم را نگرفته بودند، بسيار ناراحت شدند. از طرفى عباس ميرزا كه فرماندهى جنگ را به عهده داشت، نه‌تنها سختى را متحمّل شده بود، بلكه در جريان مذاكرات صلح مجبور به پذيرش خفّت بزرگى به صورت عهدنامه گلستان شده بود. برخورد غالب و مغلوب و پذيرش شكست خفّت‌بار در جنگ باعث شد تا غرور ملّى مردم ايران جريحه‌دار شود.

به رغم سعى فراوان روسها در جهت به فراموشى سپردن شكست تحقيرآميز قبلى، مردم براى جبران تحقير گذشته آمادگى خود را براى آغاز جنگ اعلام كردند.

عوامل ايجاد قدرت در قشر روحانيّت‌

روحانيت در طول تاريخ معاصر ايران از قدرت و نفوذ بالايى در بين مردم برخوردار بوده است. به همين جهت در تحولات سياسى- اجتماعى ايران نيز تأثير فراوانى داشته است. عوامل قدرتمند بودن روحانيت عبارتند از:

1- روحانيت مرجع قضاوت و حل و فصل دعاوى بين مردم است.

2- عدم وابستگى اقتصادى روحانيت به دولت.

3- روحانيت از بين كليه اقشار و گروههاى مردم ايران برخاسته و بين اقشار مختلف مردم نفوذ دارد.

[1] تارِیخ معاصر اِیران، پِیتر آورِی، ترجمة محمّد رفِیعِی مهرآبادِی، ج 1، ص 113.