4- تلاش براى به دست آوردن قدرت و يا سهيم شدن در آن.

5- قابليت آنها در علم و دانش و تفسير قرآن كريم.

چگونگى روند جنگ (مراحل جنگ)

قبل از آغاز جنگ، نامه‌ها و تومارهاى فراوانى به علما رسيد كه حاكى از ظلم و تعدّى كفّار روسى عليه مسلمانان مناطق اشغالى بود. در اين زمان «سيد محمد طباطبائى اصفهانى» معروف به «سيّد محمد مجاهد» در رأس علماى شيعه قرار داشت. وى پس از اطّلاع از وضعيّت مردم آن سامان از عراق به ايران آمد و در طول مسير مورد استقبال بسيار گرم مردم قرار گرفت. پس از ورود به تهران و مشورت با عباس ميرزا و ديگر زمامداران به اتّفاق علماى ديگر عليه كفّار روسى حكم جهاد صادر كرد. از جمله علمايى كه در اعلام جهاد شركت كردند، عبارت بودند از: «حاجى ملا اصغر استرآبادى»، «آقا سيد نصرا ... استرآبادى»، «سيد عزيزا ... طالش»، «حاجى سيد محمدتقى قزوينى»، «حاجى ملا احمد نراقى» و «حاج ملّا عبدا ... قزوينى» [1]. بطور كلى جنگ را مى‌توان به چهار مرحله تقسيم كرد:

مرحله اول: پس از اعلام جهاد علما، جنگ بدون اعلان رسمى آغاز شد. مردم كه شركت در جنگ را وظيفه شرعى خود مى‌دانستند، سر از پا نشناخته، به طرف جبهه‌هاى جنگ هجوم بردند. سپاهيان اسلام موفّق شدند طى دو ماه اول جنگ، تقريباً تمام مناطق را كه در جنگ قبلى از دست داده بودند، آزاد كنند. بسيارى از مناطق، قبل از اينكه قواى ايران به آنجا برسد، با قيام و شورش مردم عليه قواى روسى آزاد شده بود. شهرهاى دربند و باكو كه از مراكز مستحكم و استراتژيك قواى روسى محسوب مى‌شد، قبل از رسيدن قواى اسلام با قيام مردمى به رهبرى «سرخالى»، «لِزگى» و «ابراهيم خان بادكوبه‌اى» آزاد شد. [2]

مرحله دوم: در اين مرحله روسها توانستند با تاكتيكهاى جنگى و جمع‌آورى‌

[1] تارِیخ اجتماعِی و سِیاسِی اِیران در دورة معاصر، نفِیسِی، ج 2، ص 72و

[2] تارِیخ تحوّلات سِیاسِی و روابط خارجِی اِیران، مدنِی، ج 1، ص 182.