رهبرى آيت‌اللّه سيد ميرزا محمّد حسن شيرازى و حكم تحريم‌

اعلم علماى شيعه در اين زمان ميرزاى شيرازى بود. در اين هنگام كه طغيان و شورش عليه امتياز تمام شهرهاى ايران را فرا گرفته بود همه چشمها به طرف سامرّا دوخته شده بود، زيرا تنها مجتهد برجسته و اعلم زمان، ميرزاى شيرازى بود كه مى‌توانست رهبرى مردم را به عهده گيرد. ميرزا به اين مهم واقف و مترصّد زمان مناسب بود.

ميرزا قبل از اينكه حكم تحريم را صادر نمايد با شاه و بعضى از متنفذين ديگر در دربار به طرق مختلف تماس گرفت و خواستار لغو كلّيه امتيازات اعطا شده به بيگانگان، از جمله امتياز توتون و تنباكو شد. ايشان در نهايت متوجّه شد كه اين گفتگوها و مذاكرات نتيجه‌بخش نمى‌باشد و هدف دربار از ادامه مذاكرات با ايشان تنها وقت‌گذرانى مى‌باشد.

از اين رو، اقدام به صدور حكم تحريم نمود و در پاسخ سؤالات مكرّرى كه از طرف كليه طبقات مردم ايران درباره استعمال توتون و تنباكو شده بود چنين نوشت:

بسم اللّه الرحمن الرحيم. اليوم استعمال توتون و تنباكو باىِّ نحو كان در حكم محاربه با امام زمان است. [1] حرره الاحقر محمدحسن الحسينى.

واكنش مردم پس از صدور حكم تحريم‌

پس از صدور حكم ميرزاى شيرازى مبنى بر تحريم تنباكو، وعّاظ و خطبا در بازار، مجامع و مساجد با صداى بلند آن را مى‌خواندند و مردم را به تبعيت از اين حكم تشويق مى‌كردند.

مأمورين حكومت از طرف امين‌السّلطان و نايب‌السّلطنه، حاكم تهران دستور داشتند به هر وسيله‌اى شده از انتشار اين حكم جلوگيرى كنند و هر كس آن را مى‌خواند مزاحمش شوند و اگر رونوشتى از آن نزد كسى يافت مى‌شد مورد مؤاخذه واقع مى‌گشت؛ ولى با وجود آن به طورى كه معروف است طىّ نصف روز حدود صد هزار نسخه از حكم ميرزاى شيرازى به طرق مختلف نوشته و پخش شد. حكم ياد شده از طرف تجّار و

[1] تارِیخ سِیاسِی معاصر اِیران، مدنِی، ج 1، ص 29.