علما به تمام شهرهاى ايران مخابره شد [1] و در دربار هم نفوذ كرد. در آبدارخانه و حرمسراى ناصرالدين شاه تمام خواجه‌ها و غلامان قليانها را شكسته براى اطّلاع شاه همه را در جلو خوابگاه جمع كردند. [2]

نمايندگان و مأمورين بيگانه و ساير خارجيهاى مقيم تهران از اين رفتار مردم كه با دو كلمه حكم ميرزاى شيرازى به اين زودى عادتى را كه تركش براى بيشتر آنان در شرايط عادى بسيار مشكل بود كنار گذاردند، سخت در شگفت بودند و به كشورهاى خود تلگراف كرده، اتّحاد و اتّفاق و ايمان مردم ايران را بسيار تحسين كردند. به هر حال اتحاد و هماهنگى بين اقشار مختلف جامعه ايرانى در اين برهه، زمينه‌اى مناسب براى ايجاد نهضتى فراگير به وجود آورد.

رژيم پس از مدّتى مقاومت و پس از آنكه راههاى مختلف انتخابى آنان به شكست انجاميد ناچار در مقابل خواست مردم تن در داد. شاه طىّ دست خطّى به امين‌السّلطان چنين نوشت:

جناب امين‌السّلطان: امتياز دخانيات داخله كه چند روز قبل موقوف شده بود اين روزها كه امتياز خارجه را هم موقوف فرموديم و كليةً اين عمل به طرز سابق شد حالا به تمام علما و حكّام و مردم اطلاع بدهيد كه مطمئن باشند و به تمام رعايا حالى كنند. [3]

آثار و نتايج نهضت تنباكو

1- افزايش قدرت و نفوذ علما

شاه و درباريان كه به نفوذ كلام علما بيش از پيش آگاهى يافتند سعى كردند ارتباطات بيشتر و نزديكترى با آنان داشته باشند. از اين رو، پس از اعلام حلّيت مجدد استعمال توتون و تنباكو، ناصرالدين شاه با شتاب هر چه تمامتر عدّه‌اى از علما را به حضور

[1] تحرِیم تنباکو، ابراهِیم تِیمورِی، ص 103 ـ 104.

[2] همان، ص 107.

[3] تارِیخ بِیدارِی اِیرانِیان، ناظم الاسلام کرمانِی، بخش اوّل، ص 30.