4. نبرد عقاب (پس از الارْك)

از نتايج داخلى پيروزى يعقوب المنصور اين بود كه سلطه‌اش را بر اندلس افزايش داد. چون كار موحدين بالا گرفت حكومت نواحى اندلس را ميان خويشاوندان موسوم به مهتران و ولايات آنجا را ميان خودشان تقسيم كردند. يعقوب المنصور هنگام وفاتش به سال 590 ه/ 1198 م دولت نيرومندى را براى جانشين خود محمدالناصر به ارث گذاشت، اما وى از شايستگى لازم براى اداره حكومت در چنين دوره‌اى كه دشمنان از همه سو مسلمانان را در محاصره داشتند برخوردار نبود. بزرگ‌ترين خطاى محمدالناصر دست كم گرفتن مردان اندلس بود كه به جنگ با فرنگيان آشنايى داشتند. وى شمارى از آنان را به دار آويخت و مردم را نسبت به خود بدبين كرد.

آلفونسو سرگرم تجديد سازمان نيروهاى خويش بود و هر چه توانست نيرو و امكانات بسيج كرد و در سال 609 ه/ 1212 م فرماندهى نيروها را عهده‌دار گشت. الناصر از اين موضوع باخبر گرديد و آهنگ سرزمين اندلس كرد. ششصد هزار نيرو از اندلس و مغرب بر وى گرد آمد و او از تجمع اين همه نيرو مغرور شد. او نيروهايش را به آوردگاهى موسوم به عقاب هدايت كرد.

در نبرد سرنوشت‌سازى كه در اين مكان روى داد آلفونسو به پيروزى كامل رسيد و نيروهاى اسلامى تقريباً در آستانه نابودى كامل قرار گرفتند. به طورى كه گفته شده از آن ششصد هزار جنگجو شمار بسيار اندكى حدود هزار نفر بيشتر باقى نماند. اين نبرد براى تاريخ اندلس و مغرب به يك اندازه سرنوشت‌ساز بود. جنگجويان مغرب نابود شدند و حكومت موحدون رو به ضعف نهاد و زمينه براى زوال حكومت آنان و برپايى دولت بنى‌مرين آماده گرديد.

در اندلس، دشمن جرأت يافت و براى دستيابى بر مناطقى هر چه بيشتر از مسلمانان نبردها را تكامل و توسعه بخشيد. مهتران در مناطق تحت فرمان خود اعلام استقلال كردند و چون حكومتهايشان تضعيف گشت، بر ضد يكديگر و تسليم دژهاى مسلمانان به مسيحيان متوسل گشتند. پس از آنكه مهترانِ (موحّدى) از ايفاى نقش خود در دفاع از مسلمانان اندلس ناتوان ماندند، مردانى از اندلس و نسل اعراب بازمانده از دوران اموى ضد آنها قيام كرده براى بيرون راندنشان همداستان شدند و طى شورشى يكپارچه همه را از اندلس بيرون راندند.

رهبرى اين عمليات را محمد بن يوسف بن هود جذامى، ابن مردنيش، انقلاب كننده در