ميان مورّخان غربى در ارزيابى نتايج اين نبرد اختلاف است؛ برخى معتقدند كه نبرد ملازگرد علت مستقيم آغاز جنگهاى صليبى بود، در حالى كه شمارى ديگر عقيده‌اى جز اين دارند. به هر حال، آنچه جاى بحث ندارد اين است كه نتايج اين جنگ به شدت بر روند رويدادهاى آتى تأثير گذاشت و موجب شروع جنگ‌هاى صليبى شد. زيرا صليبيها درصدد تشكيل دوباره مملكت ارمنستان برآمدند؛ جايى كه در طول جنگهاى صليبى بزرگ‌ترين پايگاه پشتيبانى كننده‌شان تبديل شد و به مغولان (تاتارها) در نابودسازى خلافت عباسى و چيره شدن برحلب و دمشق نيرو بخشيد تا آنكه بيبرس آمد و آنان را در نبرد عين جالوت شكست داد و مملكت آنان را براى هميشه نابود ساخت.

1. از فتح تا ملازگرد

ابوعبيده جراح در پايان فتوحات خود در شام، به سوى جزيره حركت كرد تا به پل معروف به «جِسْرمَنْبِج» رسيد. عمرو بن مالك از كوفه رهسپار «قرقيساء» شد و از طريق دروازه جزيره عازم سرزمين روم گرديد. همين طور عبدالله بن معتم با نيرويى از اهل موصل عزم سرزمين روم كرد، و در مناطق هم مرز با روم پادگانهايى اسلامى بر پا گرديد.

در روزگار عثمان، تحركات روميان در مرزهاى اسلامى فزونى يافت. عثمان به حكمران خود در شام، يعنى معاوية بن ابوسفيان فرمان داد تا نيرويى نظامى به فرماندهى «حبيب بن مسلمه» را به منظور مقابله با تجاوز روميان به ارمنستان گسيل دارد. حبيب همراه مسلمانان حركت كرد و پس از آنكه شنيد (در سال 24 ه) موريان رومى سپاهى هشتاد هزار نفرى را براى جنگ با او گرد آورده است، طى نامه‌اى موضوع را به معاويه گزارش داد. معاويه نيز اخبار رسيده را به خليفه گزارش داد و به دنبال آن خليفه نامه‌اى به والى كوفه «وليد بن عقبه» نوشت كه در آن چنين آمده بود:

«معاوية بن ابى‌سفيان طى نامه‌اى به من خبر داده است كه امپراتور روم سپاهى گران را به جنگ مسلمانان فراخوانده است؛ و من مصلحت چنين مى‌بينم كه مردم كوفه به يارى برادران خويش بشتابند. چون نامه‌ام به تو رسيد، مردى را كه به دلاورى، نيرومندى، شجاعت و