بر پايه اين نظر، يا زنان را عليه منافع ملى و دينى به كار گرفته‌اند و يا خود به اين كار روى آورده‌اند.

اما ديدگاه‌هاى فوق با چالش‌ها و سؤال‌هاى زيادى مواجه‌اند از جمله: آيا توده زنان مسلمان اين مرز و بوم كه نه در حرمسرا بوده‌اند و نه مجذوب و شيفته انديشه‌هاى ليبراليستى (غربى) و كمونيستى (شرقى) شده‌اند، نقشى در تحولات يك قرن گذشته نداشته‌اند؟ آيا زنان قشر متوسط و محروم [1] تاريخ معاصر ايران كه بيش‌ترِ زنان جامعه ايرانى را تشكيل داده‌اند، برخلاف سنت و تجربه تاريخ بشر حركت كرده‌اند كه بنابر آن، همواره طبقات متوسط و محروم به قيام برمى‌خيزند و تحول مى‌آفرينند؟ آيا آنها به اقدام مؤثر سياسى- اجتماعى دست نزده‌اند؟ آيا نقشى را كه زنان در حادثه گريبايدوف، نهضت تنباكو، انقلاب مشروطه، واقعه كشف حجاب و ... ايفا كرده‌اند، منفى بوده؟ اگر اين نقش مخرب بوده چرا جامعه آن زمان و امروز نتايج حاصل از آن را مثبت و سازنده ارزيابى كرده است؟

نوشته حاضر مى‌كوشد به سؤالات بالا پاسخ دهد و در نيل به اين هدف، نياز نمى‌بيند همانند بيش‌تر نوشته‌هاى تاريخى به بازخوانى يا بزرگ‌نمايى تلاش زنان دربار، مفسد و غرب و شرق زده بپردازد، به آن دليل كه هم درباره آنان، سخن بسيار گفته شده و هم مطرح ساختن آنها، بخش عمده فعاليت زنان‌

[1] امام خمِینِی (ره) در اِین باره فرمودند: «زنان در آن نهضت (تنباکو) نقش اساسِی داشتند، و (ابرجناِیت‌کاران) متوجه شدند که در مشروطه و پس از آن نِیز، زنان به وِیژه قشر متوسط و محروم، آنانِی هستند که مِی‌توانند با قِیام خود، مردان را به مِیدان بکشند و احساس کردند تا اِین عوامل به قدرت خود باقِی هستند، نقشه‌هاِی آنان نقش بر آب است.» ر.ک: امام خمِینِی (ره) صحِیفه نور، ج 16 (تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامِی، 1369) ص 125.