محاصره يازده ماهه تبريز، زنان به پختن غذا، دوختن لباس، بافتن جوراب، پركردن پوكه، خبررسانى جنگى، پرستارى از مجروحان و جنگ با لباس مردانه در ميدان رزم پرداختند. يكى از همين زنان در اين باره گفت است: «در بحرانى‌ترين روزهاى قيام، مجبور بوديم براى رعايت پنهان‌كارى، تكه‌هاى نان را زير چادر به سينه و شكم ببنديم و به سنگر مجاهدان برسانيم.» [1]

گفته‌اند كه ستارخان تحت تأثير نامه دشمن ستيز يكى از زنان شجاع تبريزى، قرار مى‌گيرد و در پى آن فرمان حمله به مقر مستبدان شهر را صادر كرد و در اين حمله، دست‌كم بيست زن كشته شدند. پاولويچ هم نوشته است:

«يكى از سنگرهاى تبريز را زنان چادر به سر تبريزى اداره مى‌كردند.» [2]

همچنين برخى از زنان در لباس مردان مجاهد به رزم و جنگ عليه استبداد مى‌پرداختند، از آن جمله: يكى از اعضاى مقاومت تبريز نوشته است:

«يكى از مجروحين از اينكه لخت شود و درمان گردد امتناع مى‌ورزيد. چون ستار خان در اين زمينه دخالت كرد، سرباز مزبور گفت: من از آن جهت نمى‌توانم لخت شوم كه زن هستم.» [3]

در بين زنان مبارز تبريز، زنانى از گيلان و كردستان ديده مى‌شدند كه گاه بين آنان، پيرزن شصت، هفتاد ساله، دختر سيزده و چهارده ساله هم وجود داشت. [4] زنان كشاورز روستاهاى آذربايجان هم در حالى كه نوزادان خود را بر پشت بسته بودند، اسلحه برداشتند و دوش به دوش مردان جنگيدند. [5]

[1] محمدرضا عافِیت، سردار ملِی ستارخان (تبرِیز: اندِیشه، 1352) ص 70.

[2] مِیخائِیل پاولوِیچ، سه مقاله درباره مشروطه، ترجمه م. هوشِیار (تهران: جِیبِی، 1357) ص 55.

[3] آفارِی، همان، ص 38.

[4] اسماعِیل امِیرخِیزِی، قِیام آذرباِیجان و ستارخان (تهران: کتابفروشِی تهران، 1356) ص 467.

[5] کرمانِی، همان، ج 5، ص 457.