اگر چه نقش برجسته در جنگ و گريز با محمدعلى شاه مستبد با زنان تبريز بود، ولى زنان شهرهاى ديگر هم به ايفاى نقش پرداختند. زمانى كه محمدعلى شاه مجلس را به توپ بست و آن را تعطيل كرد، برخى از جوانان را كه براى دفاع از مجلس، باقى مانده بود كشت. مردان جرئت نمى‌كردند جنازه جوانان را بردارند و به خاك بسپارند، بلكه زنان همت مى‌كردند و آنها را برمى‌داشتند و به خاك مى‌سپردند. [1] نتيجه اينكه زنان با حضور در سخت‌ترين كار مردانه يعنى جنگ و اهداى جان خويش، اوج فداكارى را به نمايش گذاشتند.

مشاركت زنان در جنگ نشان مى‌دهد كه آنان تنها نقش پشت پرده نداشته‌اند.

حضور همه‌جانبه‌

در حادثه مشروطه، زنان حوادث ديگرى هم آفريدند كه به برخى از آنها اشاره مى‌شود:

1. عين‌الدوله براى كنترل اوضاع، دستور داد كه از بيرون آمدن زنان از خانه‌ها جلوگيرى كنند. هر كس از ايشان را مى‌ديدند، دستگير مى‌كردند. به همين دليل و همان‌گونه كه حاج سياح نوشته است، در زندانهاى دولتى از زنان مبارز كم نبود. با اين وصف، اقدام عين‌الدوله فايده زيادى نبخشيد؛ زيرا هنگامى كه علما و مردم قصد بست نشستن در شاه عبدالعظيم را نمودند، زنان بسيارى كفن پوشيده ضمن سينه‌زنى و نوحه‌سرايى به بازار آمدند و على‌رغم مخالفت و تلاش دولتى‌ها، بازار را تعطيل كردند. [2]

2. امير بهادر از طرف دولت مأمور مى‌شود كه به زور، بست نشينان شاه‌ عبدالعظيم را پراكنده سازد. وقتى به شاه عبدالعظيم رسيد، تعدادى از سربازان

[1] ِیحِیِی دولت‌آبادِی، تارِیخ معاصر ِیا حِیات ِیحِیِی، ج 2 (تهران: عطار، 1341) ص 197.

[2] حسن معاصر، تارِیخ استقرار مشروطِیت در اِیران (تهران: ابن سِینا، 1353) ص 81.