روى به هزيمت نهادند. پيروزى مسلمانان در آغاز نبرد چنان برق‌آسا بود كه گفته شده است: خداوند در هيچ جنگى چون جنگ احد مسلمانان را پيروز نكرد، تا آنكه دچار اختلاف و تفرقه شدند. [1]

1- تخلف از دستور فرماندهى:

چنان كه گفته شد، پيامبر خدا (ص) تعدادى از رزمندگان اسلام را بر شكاف كوه گمارد و به آنان دستور داد كه تحت هيچ شرايطى محل مأموريتشان را ترك نكنند. اما اينان با مشاهده فرار دشمن و اشتغال مسلمانان به گردآورى غنيمتها، كار جنگ را خاتمه يافته تلقى كرده، تصميم به ترك محل مأموريت گرفتند. فرمانده اين گروه هر چه كوشيد موفق نشد و تنها عده اندكى حاضر شدند با وى بمانند. با كمال تأسف، اين تصميم‌گيرى شتابزده كه منشأ دنيا دوستى نيز داشت، باعث بروز فاجعه‌اى بزرگ و دردناك شد. اين فاجعه هشدارى است براى رزمندگان اسلام كه در لحظه پيروزى از غرور و غفلت برحذر باشند، چنان كه در زمان شكست نيز نبايد يأس و ترس رابه خود راه دهند.

2- استفاده قريش از اصل غافلگيرى:

سپاه قريش پس از شكست و فرار اوليه به فكر بازگشت و حمله دوباره، به اصطلاح امروز «پاتك» افتاد. اوضاع جوى نيز به نفع آنان تغيير كرد و باد در جهت مخالف مسلمانان وزيدن گرفت. اين در حالى بود كه مسلمانان درنهايت غفلت به جمع‌آورى غنيمتها مشغول شده، جنگ را فراموش كرده بودند.

سواران قريش متوجه شكاف كوه شدند و اندك مقاومت تيراندازان باقيمانده سپاه اسلام را درهم شكستند و از پشت به مسلمانان حمله‌ور شدند. [2]

ب- مرحله دوم نبرد

با تهاجم دوباره قريش، صحنه جنگ دگرگون شد. صفهاى سپاه اسلام درهم ريخت و دشمن، سواره و پياده به آنها هجوم آورد. امكان مرتب كردن دوباره صفها وجود نداشت.

تعداد زيادى از مسلمانان، صحنه نبرد را ترك كردند و تعداد باقيمانده نيز به اتكاى‌

[1] براِی اطلاع بِیشتر ر.ک. مغازِی، مترجم، ص 166.

[2] همان، ص 167.