ايرانيان با گچ بريهاى زيبا و طرحهاى برجسته، شاهكارهاى بديعى را در عرصه معمارى اسلامى خلق نمودند كه نمونه بارز آن مسجد جامع اصفهان مى‌باشد. [1]

خطاطى‌

«خطاطى بايد دنباله فن قرآن نويسى صدر اسلام باشد. در دست خوشنويسان، حروف عربى به صورت مجموعه‌اى انعطاف‌پذير از منحنى‌هاى درهم پيچيده و اشكال هندسى درآمد و بسيارى از برگزيدگان آنان ايرانى بودند» [2]

ايرانيان در ابداع چند خط و اصلاح خطهاى متداول بسيار كوشيدند. به اشاره ابن النديم و ابن خلدون، شخصيتى كه در اين راه تلاشهاى ارزنده‌اى از خود نشان دادند، فرزندان ابو على محمّد مقله (272- 328 ه.) و برادرش ابو عبداللَّه حسن بن على (278- 328 ه.) و شاگردان و نوادگان آنان بودند.

ابن‌مقله مبدع رسم الخط بديع است و پيشواى خطاطان به شمار مى‌رود. به دست او و برادرش خط كوفى به شكل معروف زمان ما درآمده است. [3] اين مرد بزرگ ايرانى مبدع و مبتكر زيباترين خط و بنيان گذار خوشنويسى در تمدّن اسلامى است. پدران او از اهل فارس و شيراز بوده‌اند و او از دانشمندان عصر و در علوم فقه و تفسير و قرائت، ادبيات و شعر، ترسّل و انشاء خط سرآمد بود. يك بار به زندان افتاد، اما بعدها به وزارت رسيد. شاگردان و پيروان سبك ابن مقله خطوط به جاى مانده از او را تكميل كرده‌اند. [4]

از عصر مأمون عباسى خطوط عربى ترقّى كرد و «قلم رياسى» [5] متداول گرديد تا ابن مقله كه خط نسخ را موزون و زيبا ساخت و آن را لايق ساخت تا قرآن به آن نوشته شود. خطوط

[1] . على اكبر ولايتى، پيشين، ج 2، ص 185

[2] . همان، ص 188

[3] . على سامى، پيشين، ص 46، به نقل از «الوسيط»، ص 197

[4] . همان، ص 47

[5] . قلمى كه فضل بن سهل اختراع نمود و بهتر از ساير اقلام بود. ر. ك: نقش ايران در فرهنگ اسلامى، ص 149