توانستند بساط امپراتورى روم را درهم بپيچند. عدم وجود حكومت مركزى و از هم پاشيدگى سپاه ايران به خصوص پس از شكست نهاوند، كارشكنى برخى فرمانروايان و تجزيه‌طلبى دهقانان به برترى و موفقيت مسلمانان مساعدت فراوان نمود. [1] در ضمن توده مردم از ظلم و ستم ساسانيان به ستوه آمده بودند و از جهنم طبقاتى ساسانى رنج مى‌بردند و اين نارضايتى به قدرى عميق بود كه وقتى ايران با حمله مسلمانان رو به رو شد، مقاومت چندانى در برابر لشكريان اسلام نكردند؛ به خصوص آنكه در آيين جديد ايدئولوژى بزرگى يافتند كه قرنها براى آن رنج كشيده بودند.

نقش عوامل معنوى در اقتدار سپاهيان ايران بسيار قابل توجه است كه متأسفانه برخى از وقايع نگاران از آن چشم پوشيده‌اند و تنها تزلزل ساختار جامعه و حكومت ساسانيان را عامل برترى مسلمانان انگاشته‌اند. اعراب پس از ظهور دين مقدس اسلام، بر اثر تعليمات پيامبراعظم (ص) همگى با هم متحد، منسجم و يكپارچه شده بودند و زمينه مستحكم اعتقادى كه به دست تواناى رسول اكرم (ص) در ميان مسلمانان بنيان گرديده بود، آنان را آماده هرگونه فداكارى و جانبازى مى‌ساخت. بر همين اساس بخش مهمى از پيشرفت مسلمانان رهين اعتقاد راسخ، انگيزه قوى و كوششهاى خستگى‌ناپذير لشكر و جان نثار اسلام بود.

پرسش‌

1. نخستين رويارويى ايرانيان و اعراب چگونه روى داد؟

2. تنها پيروزى مهم ايرانيان بر سپاه اسلام در چه نبردى و چگونه اتفاق افتاد؟ 3. روند پيش روى مسلمانان در مناطق مركزى ايران چگونه بود؟

4. نقش عوامل معنوى را در پيروزى مسلمانان توضيح دهيد.

[1] . ر. ك: سعيد نفيسى، پيشين؛ ص 29-1؛ مرتضى مطهرى، پيشين، ص 95 و 96