قواعد را رعايت مى‌كردند. [1]

قانون حفظ دين و عقيده در برابر پرداخت جزيه بسيارى از ذمّيان را به مرور متمايل به دين اسلام نمود. آنان كه در مواجهه اوليه با اسلام قبول جزيه را بر قبول اسلام ترجيح داده بودند، پس از آشنايى با مبانى دلنشين دين اسلام به تدريج جذب اين دين شدند؛ به گونه‌اى كه در قرن دوم هجرى جز اقليتى، عامه مردم همگى به كيش جديد درآمده بودند.

امتيازات اجتماعى و اقتصادى‌

مسلمانان براى اشاعه اسلام امتيازات فراوانى به قبول كنندگان اين دين اعطا مى‌كردند. قبول اسلام شخص نومسلمان را علاوه بر بهره‌مندى از امتيازات اجتماعى فراوان از پرداخت ماليات و جزيه معاف مى‌ساخت.

سپاهيان اسلام براى ترويج دين اسلام از هيچ كوششى فروگذار نبودند؛ به گونه‌اى كه به اشاره منابع در برخى نواحى به كسانى كه شرايط و اركان دين اسلام را مى‌پذيرفتند، علاوه بر امتيازات بى‌شمار، پول هم مى‌دادند. [2]

احتمال مى‌رود همين تدابير و مزاياى اقتصادى و اجتماعى پذيرش دين جديد بود كه دهقانان و بازرگانان را ترغيب مى‌كرد بدون هيچ مقاومتى در مقابل لشكريان عرب سر تسليم فرود آورده و دين فاتحان را بپذيرند؛ [3] چرا كه با قبول شريعت اسلام از پرداخت مالياتهاى سنگين معاف مى‌شدند. صنعتگران، پيشه‌وران و كشاورزان و به طور كامل طبقات پايين و متوسط جامعه كه بيش از همه در فشار طبقه اشراف بودند، با رغبت اسلام را پذيرا گشتند. [4] مشكل مالكيت زمينهاى كشاورزى نظر مساعد بسيارى از اين طبقه را به دين اسلام جذب مى‌كرد؛ چرا كه ديگر اين گروههاى فرودست خود مالك زمين مى‌شدند و ماليات بسيار اندكى در مقابل مالكيت زمين مى‌پرداختند كه قابل مقايسه با عصر ساسانيان نبود.

عامل مهم ديگرى كه بسيارى از ايرانيان را به دين اسلام كشاند، حذف ماليات جزيه در

[1] . على اكبر فياض، پيشين، ص 131

[2] . ابوبكر محمد بن جعفر النّرشخى، تاريخ بخارا، ص 67

[3] . محمد بن جرير طبرى، پيشين، ج 3، ص 995

[4] . ابوالفضل عزتى، پيشين، ص 412