- به لحاظ نظامى نفوذ مسلمانان را تقويت مى‌كرد و در مواقع مورد نياز، نيروهاى پشتيبانى آماده‌اى در اختيار آنها مى‌گذاشت. در ضمن بدين نحو از يكپارچگى و هماهنگى ايرانيان كاسته مى‌شد.

- به لحاظ فرهنگى با اختلاط و آميزش ايرانيان و مسلمانان زمينه مساعدى براى رواج و نشر دين اسلام فراهم مى‌آمد. مناطقى كه مسلمانان در آنجا ساكن مى‌شدند، به مراكز تعليم اسلامى مبدل گرديده، به صورت گاهواره تمدن نوين در مى‌آمدند. در نتيجه، اشاعه اسلام در ميان اقشار گوناگون فزونى مى‌يافت.

- به لحاظ اقتصادى نيز اين امر بهره‌ورى مستقيم از منابع مادى به ويژه اراضى مناسب و حاصلخيز سرزمينهاى متفرقه را به همراه داشت.

قبايل عرب مسلمان در مقابل جامعه ايرانى هم تأثيرگذار بودند و هم تأثيرپذير، و ما يك امتزاج و نزديكى را بين آداب و رسوم و سنن عربى و فرهنگ بومى ايرانيان شاهد هستيم.

البته به تدريج با مطرح شدن پان عربسيم سنتى [1] تنشى اساسى ميان قبايل عرب و توده مردم شكل گرفت كه عاقبت ناخوشايندى براى دستگاه خلافت اموى در پى داشت. [2] بازخورد سياست‌هاى نژاد گرايانه واليان دست نشانده دستگاه اموى و تحريكات برخى قبايل متعصب عرب، اعتراض همه جانبه مردم ايران در قالب نهضتهاى شعوبى بود. اوج تعارض ميان عرب و عجم در عرصه فرهنگى به خصوص در آثار ادبى متجلّى شد. [3]

پرسش‌

1. اداره امور كشور پس از ورود مسلمانان به ايران چگونه بود؟

2. اوضاع اجتماعى توده مردم چه تغييرى نسبت به سابق يافت؟

3. روند مهاجرت در دوران خلفاى راشدين و دوران امويان را بررسى كنيد.

4. تأثيرات مهاجرت قبايل مسلمان به ايران را شرح دهيد.

[1] . بذر پان‌عربسيم سنتى در عصر خليفه دوم پاشيده شد كه بر اساس آن تمام قبايل غير عرب را از مدينه بيرون راند. اين ايده در دورۀ اموى احيا گرديد و امويان بر اساس آن قوم عرب را بر هر قوم برتر دانسته، سيادت مى‌بخشيدند

[2] . منظور شكل‌گيرى نهضت عباسيان است كه به سقوط دستگاه خلافت اموى انجاميد

[3] . ر. ك: حسنعلى ممتحن، نهضت شعوبيه، ص 156