برخوردار است كه خداوند متعال آن را بزرگترين هدف پيامبر اسلام معرفى نموده و قبل از تعليم از آن ياد مى‌كند: (يزّكيهم و يعلّمهم الكتاب و الحكمة) (آل عمران: 164)

در نتيجه ارزشهاى اخلاقى نه در گروه خاصى همچون علما و زهّاد، بلكه در اقشار گوناگون اجتماعى نيز جلوه و بازتاب خود را داشت.

با ترقى كمالات رفتارى و پيوندهاى صميمانه فردى و اجتماعى مفاسد و ناهنجاريها تا حد قابل توجهى فروكش كرد. دين اسلام ضمن نفى شديد خوشگذرانى، عياشى، تكاثر و زراندوزى و ضد ارزشهاى ديگر، براى زندگانى مادى و لذايذ طبيعى حكمت و ايده تبيين نمود و قالبى مشروع معرفى كرد. با تزريق اين ارزشها به داخل اجتماع فساد و بى‌بند وبارى اشراف و طبقات بالاى اجتماع قابل مهار گشت. تعيين برخى محدوديتها و تكاليف شرعى گرچه باعث بى‌علاقگى برخى به دين اسلام شد، ولى به طور كل در كنترل جامعه و ترويج اخلاق و رفتار اسلامى مؤثر واقع گرديد.

مبانى اخلاقى دين اسلام چنان مجذوب كننده بود كه حتى برخى غير مسلمانها- از اهل كتاب- نيز شيفته ارزشهاى اسلامى شدند. اينان هر چند از پذيرش رسمى دين اسلام امتناع مى‌ورزيدند، اما از برخى آداب و رسوم و رفتار اسلامى اقتباس نموده، در زندگانى خويش بهره مى‌جستند.

به طور كلى رشد ارزشهاى اخلاقى و فزونى يافتن سطح معنويت توده مردم از مهم‌ترين پيامدهاى نشر تعاليم عاليه اسلام در جامعه ايران به حساب مى‌آيند.

تأثيرات فرهنگى‌

چنان كه زندگانى اجتماعى مردم ايران متأثر از دين اسلام تغييراتى پذيرفت، حوزه دانش و فرهنگ ايرانيان نيز در نتيجه ورود اسلام صبغه اسلامى به خود گرفت. دين اسلام تأثيرات چشمگيرى بر حيات فرهنگى، مسائل قومى و زبانى، ادبيات و رشته‌هاى هنرى نهاد. [1] با

[1] . البته تركيب فرهنگى كه در اين سرزمين حاصل شد بر خلاف آن تحولى است كه در برخى نواحى مانند فلسطين، شمال افريقا و... صورت منطقه را عربى نمود. آيين اسلام، ايران را به جامعه‌اى اسلامى مبدّل ساخت نه عربى؛ به گونه‌اى كه بسيارى از آداب و رسوم باستانى و سنتى تحت لواى حكومت اسلامى حفظ گشت. ر. ك: لمبتون، پيشين، ص 61