رونق و رواج زبان عربى‌

از اساسى‌ترين تأثيرات ورود اسلام به ايران گسترش زبان عربى دست كم در قرون اوليه است. زبان عربى توانست زبان درى را كه از سابقه‌اى ديرين بهره‌مند بود، به حاشيه براند.

به طور كلى پس از تثبيت قدرت مسلمانان در اقصى نقاط عالم زبان عربى، كه بسيار هم غنى بود، به عنوان زبان رسمى خلافت در سرتاسر ممالك اسلامى از جمله ايران فراگير شد و تا قرنها در سطحى وسيع، بين مراكز علمى و آموزشى اشاعه يافت و پس از آن هم در برخى نواحى ماندگارى يافت كه آثار آن تا به امروز باقى است.

با مسلمان شدن تدريجى اهالى و استقرار قدرت مسلمانان در منطقه، ميزان رواج زبان عربى با عنوان زبان دينى در بين اهالى رشد افزون‌ترى يافت. به هر صورت، كتاب دينى مسلمانان به زبان عربى بود و اجراى بسيارى از احكام و فرائض نيز به زبان عربى وابسته بود؛ مانند قرائت نماز [1]، دعا و ....

قبايل مهاجر عرب نيز، كه در شهرها و مناطق مختلف ايران اسكان يافته بودند، در رونق و گسترش زبان عربى سهم به سزايى داشتند.

به هر حال خواه ناخواه با سلطه مسلمانان، زبان عربى به عنوان زبان رسمى خلافت، در ايران هم به مرور بر گستره خويش افزود. دامنه اشاعه زبان عربى به حدى وسيع بود كه حتى ايرانيان ميهن پرست، كه نهضتهاى انقلابى و جنبشهاى فرهنگى ايران پرستى منسوب به آنها بود، ناگزير از اين امر نبودند و دانستن زبان عربى امرى ضرورى شمرده مى‌شد. [2]

با تثبيت قدرت مسلمانان در ايران زبان و خط عربى براى اداره امور- به خصوص ادارى- ضرورت جدى يافت. زبان عربى در عهد خلافت عبدالملك بن مروان (65- 86 ق.) به عنوان زبان رسمى دستگاه خلافت اعلام شد و تمامى دفاتر حكومتى از خط و زبان پهلوى به عربى تغيير يافت. نمايندگان حكومت و حكام محلى مى‌بايستى در امور ادارى از اين زبان استفاده مى‌كردند. [3]

[1] . در برخى نواحى مسلمانان براى تشويق مردم به اسلام، به آنان اجازه مى‌دادند به فارسى نماز بخوانند. ر. ك: و. و. برتولد، پيشين، ص 88؛ نرشخى، تاريخ بخارا، ص 67

[2] . پطروشفسكى، اسلام در ايران، ص 44

[3] . على اكبر فياض، پيشين، ص 161